Ankara’da son günlerde yaşanan sel, fırtına ve hortum başkentte hayatı felç ederken dikkatleri tekrar artan iklim felaketlerinin nedenlerine çevirdi.
Türkiye iklim değişikliğinin şiddetli tesirlerini birinci kere hissetmiyor. Artan kuraklık, çok sıcaklıklar, orman yangınları, seller, dolular…
2021’de Batı Karadeniz, İzmir ve İstanbul da sel felaketlerine sahne olmuş; tekrar geçen yaz Türkiye’nin güneyinde 124 bin hektarlık orman alanı yangınlar sebebiyle kaybedilmişti. Bu alan yaklaşık 174 bin futbol alanına denk geliyordu.
Peki Türkiye’de iklim felaketlerinin sıklığının artmasının altında hangi nedenler yatıyor?
Küresel iklim değişikliğinin bilhassa Akdeniz havzasında tesirlerinden bir tanesi; hava sıcaklıkları artarken hidrolojik döngülerin kuvvetlenmesi ve geçmişe nazaran sağanak yağışların daha sık görülmesi.
DW Türkçe’ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş’e nazaran Türkiye de bundan hissesini alıyor. Lakin bu etkiyi şiddetlendiren bir yapılaşma da kelam konusu.
“Yağmur sularının süzülebileceği ortam kalmadı”
Prof. Dr. Murat Türkeş, kentlerin genişlemesi ve betonlaşmanın artmasının iklim değişikliğini hızlandırdığını, Türkiye’de artık yağmur sularının süzülebileceği bir ortam kalmadığını vurguluyor.
Türkeş, “Kentler yalnızca betonlaşmayı ve büyümeyi dikkate aldı. Şu anda rekor yağış düşmese dahi, bir metrekarede 30 kilogramlık bir yağış bile Ankara’da, İstanbul’da, İzmir’de yağışa bağlı kentsel sellerin ve su baskınlarının oluşmasına yol açıyor” diyor.
Fotoğraf: DHA
Bu yıl düzenlenen Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) sonuçlarına nazaran iklim değişikliğinden etkilenmeyen tek bir ülke kalmadı. Sıcaklıklar yükselirken yağış buharlaşma rejimi ve orman yangın rejimi değişiyor. Kuraklık sıklık ve uzunlukları artarken ekosistem bozulup biyoçeşitlilik azalıyor. Yer altı su düzeyleri giderek daha derine iniyor.
Yazların kurak geçtiği ve yağışların değişken olduğu Akdeniz iklim bölgesindeki ülkelerde bu tesirlerin daha fazla hissedildiğini vurgulayan Türkeş, Türkiye’nin de bu ülkelerden biri olduğuna dikkat çekiyor.
Sıcak hava dalgaları
Türkiye’de sıcaklık rejiminin süratle değiştiğini ve rekor sıcaklıkların arttığını belirten Prof. Türkeş, “Sıcak hava dalgalarının hem gece hem gündüz sıcaklıkları açısından sıklığı, mühleti, şiddeti, büyüklüğü çok önemli derecede artıyor. Kar yağışları azalıyor. Yağsa bile karın yerde kalma mühleti azalıyor. Yağış rejiminin değişmesiyle birlikte buharlaşma artıyor, toprak nemi süratle azalıyor” diye konuşuyor.
Türkiye’de buzulların da eridiğine, şu an var olan buzulların neredeyse son 25-30 yılı kaldığına dikkat çeken Türkeş, kuzey yamaçlarda kalan ve 1-1,5 kilometre uzunluğunda olan dağ buzullarında her yıl 5 ila 30 metrelik geri çekilme olduğunu tabir ediyor.
Türkiye orman yangınlarında da Akdeniz’in en riskli ülkeleri ortasında kabul ediliyor. Ağaçların ya da çalıların yapılarında kâfi su olmaması, o bölgenin gereğince yağış almaması ve toprağın nemi tutmaması ormanların kuru olmasına yol açıyor. Bu durum yangınların yayılmasında tesirli oluyor.
“Otuz yıldır ciddiye alınmadı”
Yaz mevsimi giderek kuraklaşırken, çok kurak devirler üst üste geldiğinde oluşan fönlü hava tipi de orman yangınlarını artırıyor. 2021’deki orman yangınları bunlardan biri.
2019’dan taşınan sıcak hava dalgalarının 2021’de yaşanan kuraklıkla birleşmesi sonucu Manavgat’tan İzmir’in kuzeyine kadar çok geniş bir alanda yüzlerce yangın çıktığını hatırlatan Türkeş’e nazaran bütün bunlar, Türkiye’nin iklim değişikliğinden etkilendiğinin göstergesi. Türkeş, son 30 yılda iklim değişikliği meselesinin ciddiye alınmamasının ise iklim değişikliğini hızlandırdığını söz ediyor.
Türkiye’de pek çok hava olayının artık çok kısa müddette oluşabildiğini aktaran Türkeş, son 30 yılda yer altı sularının süratle çekilmesi nedeniyle yüzlerce obruk oluştuğunu belirtiyor.
Normal şartlarda tesirli bir yağış için yağışların bir kısmı bitkiler üzerinden buharlaşırken bir kısmının toprak tarafından emilmesi, yer altı ve yer üstü sularına karışması gerekiyor. Toprakta kalan kısım ise oradaki hayat birliklerini ve ekosistemi destekleyecek su haline geliyor.
“Artık dereler yok, yalnızca binalar var”
“Bugün artık bu dereler yok, yalnızca binalar var, bina çatıları var, asfalt yollar var, beton yollar var” diyen Türkeş, genişleyen kentlerin doğal coğrafyayı, doğal akarsu ağını yok ettiğini anlatıyor.
Prof. Türkeş, “Bütün bu beton binalar, asfalt ve çatılar, kilometrelerce karelik bu çatılar hem kentsel ısı adası üretiyor, yani iklim değişikliğini kuvvetlendiriyor hem de suyun süratle çatılardan caddelere ulaşmasına, borular aracılığıyla sele dönüşmesine ve alçak bölgelerde doğal akarsu akışı da olmadığı için su baskınlarına yol açıyor” diye konuşuyor.
DW Türkçe’ye konuşan TMMOB Etraf Mühendisleri Odası Lideri Ahmet Kahraman’a nazaran de iklim krizinin şiddetlenmesinin altında etraf siyasetlerinde doğayı, bilimi ve toplum faydasını temel almayan yaklaşım yatıyor.
‘Siyasi iradenin hayaline nazaran plan olmaz’
Kahraman, “Hidroloji denen bir bilim vardır. Bu hidroloji de yağış ve akışları inceler. Matematik, istatistik üzere bilimsel teknikleri vardır, bunları kullanır. Lakin siz bunların yerine karar vericilerin, siyasi iradenin amaçlarına, düşlerine nazaran plan yaparsanız bunları yaşamaktan kaçınamazsınız” sözlerini kullanıyor.
Sermayeyi destekleyen kâr ve rant odaklı siyasetlerin iklim felaketlerinin temel nedeni olduğunu söyleyen Kahraman, “Sel felaketleri, hatta hava kirlilikleri, hatta müsilaj dahil karşılaştığımız bütün bu olgular, aslında bu temel sorunun birer sonuçlarıdır” diyor.
Çözüm ne olmalı?
Ahmet Kahraman, iklim değişikliğinin tesirlerini azaltmak için toplum faydası, halk sıhhati, doğal kaynaklar ve etrafın korunmasına yönelik siyasetlerin hayata geçirilmesi gerektiğini söz ediyor. Yeni iklim şartlarının yarattığı risklere uygun kentsel altyapı oluşturulmasının kıymetine dikkat çeken Kahraman, aksi halde Ankara’daki sel felaketinin son olmayacağını, daha onlarcasının yaşanacağını tabir ediyor.
Prof. Murat Türkeş’e nazaran de felaketlerin önüne geçmek için akıllı yeşil kent sistemini hayata geçirerek, betonu azaltıp toprak ve yeşil alanları artıracak, akarsu kanallarını yine canlandıracak adımlar atılmalı. Türkeş, altyapı sistemleri hazırlanırken mutlaka tabiat bilimciler, fiziki coğrafyacılar, klimatologlarla birlikte çalışılması gerektiğine vurgu yapıyor.
