CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu’nun açıklamalarıyla gündeme gelen Türkiye Gençlik ve Eğitime Hizmet Vakfı (TÜRGEV) ve Ensar Vakfı’na AKP devrinde tanınan çok sayıda ayrıcalık bulunuyor.
CHP Genel Lideri Kılıçdaroğlu, Salı akşamı yaptığı açıklamada Ensar Vakfı ve TÜRGEV’in, ABD’deki “paravan bir vakfa” toplamda 1 milyar lira transfer ettiğini söylemişti. Bu vakfın, Ensar ve TÜRGEV’in ortak kurduğu Tipken Foundation Inc olduğu anlaşılmıştı.
Açıklamanın akabinde TÜRGEV ve Ensar Vakfı’nın bu kadar büyük meblağda bir parayı nasıl elde ettiği soru işaretlerine neden olmuş, gözler bu vakıflara yurtiçinden yapılan bağışlara çevrilmişti.
Pekala iki vakıf Türkiye’de nasıl denetleniyor, faaliyetleri ne üzere düzenlemelere tabi?
Kontrol Cumhurbaşkanlığı’nda
Türkiye’de vakıfların yurtiçinden aldığı ya da yurtdışına gönderdiği bağışların Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bildirilmesi gerekiyor. Ayrıyeten Vakıflar Genel Müdürlüğü, İçişleri Bakanlığı ve Cumhurbaşkanlığı’na bağlı Devlet Denetleme Şurası’nın bu kuruluşları denetleme yetkisi var. İçişleri Bakanlığı’nın bilhassa yardım toplama üzere alanlarda yetkisi bulunurken, Devlet Denetleme Şurası vakıfların, derneklerin ve bunların iştiraklerinin kontrolünü yapma, bunlarla ilgili idari soruşturma yürütme misyonuna sahip.
DW Türkçe’ye konuşan Milletlerarası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya Özarslan, sivil toplum kuruluşlarının bütün dünyada yolsuzluk için bir araç olarak kullanılabildiğine dikkat çekerek, bu nedenle bu alanda sıkı bir kontrole gereksinim duyulduğunu vurguluyor. Bu kontrollerin de hem iç kontrol olarak hem de bağımsız kurumlar ve yetkili kuruluşlar tarafından yapılması gerektiğine işaret ediyor.
Memleketler arası Şeffaflık Örgütü Türkiye Temsilcisi Oya ÖzarslanFotoğraf: Transparency International Turkey
Müsaadesiz yardım toplayabiliyorlar
TÜRGEV ve Ensar Vakfı, İçişleri Bakanlığı’na bağlı Sivil Toplumla İlgiler Genel Müdürlüğü’nün “İzin Almadan Yardım Toplama Hakkına Sahip Kuruluşlar” listesinde bulunuyor.
Ensar Vakfı’na müsaadesiz yardım toplama yetkisi 30 Temmuz 2021’de verildi. Tıpkı müsaadesi TÜRGEV 2018’de aldı.
Vakıf ve derneklere müsaadesiz yardım toplama hakkı daha evvel İçişleri Bakanlığı’nın önerisi ve Bakanlar Konseyi Kararı ile veriliyordu. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile birlikte müsaadesiz yardım toplama hakkı için Cumhurbaşkanı’nın kararı kâfi sayıldı. Kanunun bu hakkı düzenleyen hususu, “Kişiler ve kuruluşlar, yetkili makamdan müsaade almadan yardım toplayamazlar. Lakin, kamu faydasına çalışan dernek, kurum ve vakıflardan hangilerinin müsaade almadan yardım toplayabilecekleri, Cumhurbaşkanınca belirlenip ilan edilir” halinde değiştirildi.
Vergiden muaflar
Ensar Vakfı, Bakanlar Şurası’nın 16 Ağustos 2012 tarihli kararıyla kamu faydasına çalışan ve vergiden muaf bir vakıf olarak tescil ettirildi. TÜRGEV’e Bakanlar Şurası Kararı’yla vergi muafiyeti tanınma tarihi ise 26 Eylül 2011.
Gelir Vergisi Kanunu’na nazaran kamu faydasına çalışan dernek ve vakıflara yıllık toplamı beyan edilecek gelirin yüzde 5’ini (kalkınmada öncelikli yörelerde yüzde 10’u) aşmamak üzere makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımlar gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirlerden indiriliyor. Kurumlar Vergisi Kanunu’na nazaran ise kamu menfaatlerine faydalı sayılan dernek ve vakıflara makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların toplamının o yıla ilişkin kurum karının yüzde 5’ine kadar olan kısmı kurum yararından indirim konusu yapılabiliyor.
Bağışlar kamuoyuyla paylaşılmıyor
Türkiye’de vakıf ve derneklere yapılan bağışların kamuoyuyla şeffaf bir biçimde paylaşılma mecburiliği yok. Bağışlarla ilgili bilgiler yalnızca devlet kurumlarında yer alıyor.
Vergi muafiyeti tanınan firmalara bağış yapmak ise bu bağışları sarfiyat olarak gösterdikleri için iş dünyasına avantaj sağlıyor.
Oya Özarslan, bağış yapılan vakıfların siyasi açıdan değerli bireylerle ilişkileri olması halinde bu bağışların kamu ihalesi almak üzere farklı faydalar da sağlayabileceğine dikkat çekiyor.
“TÜRGEV ve Ensar Vakfı’nın isminin geçtiği skandalda en kıymetli konulardan biri de Türkiye’deki şeffaflık eksikliği” diyen Özarslan, “Çünkü bu paraların nereden geldiğini aslında biz bilmiyoruz, kamuoyu bilmiyor. Bu yüzden burada da bir soru işareti var. Nasıl bu kadar büyük paralara sahip oluyor bu kurumlar? Kimler veriyor bunları? Ve bunun karşılığında da bu bağışları verenler rastgele bir fayda elde ediyorlar mı? Kendilerine rastgele özel bir çıkar avantaj sağlıyorlar mı? Bunların hepsinin açıkça araştırılması, konuşulması, ortalığa dökülmesi gerek. Zira çok önemli ölçülerden bahsediyoruz” sözlerini kullanıyor.
TÜRGEV’in 2018-2019 faaliyet raporuna nazaran vakıf kelam konusu iki yılda 94,1 milyon lira genel bağış topladı. Birebir periyotta mal ya da hizmet yoluyla yapılan birebir bağışların pahası ise 85,5 milyon lirayı buldu.
Arazi tahsisleri
Bakanlar Konseyi’nin Temmuz 2006 tarihli kararına nazaran genel idare kapsamındaki kamu yönetimlerinin bütçelerinden, kamu faydası gözetilerek dernek, vakıf, birlik, kurum, kuruluş, sandık ve gibisi teşekküllere bağış yapılabiliyor.
Bu yardımların yapılması, kullanılması, izlenmesi, denetlenmesi ve kamuoyuna açıklanmasına ait temel ve yordamlar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirleniyor.
Belediyelerin vakıflarla yaptığı protokoller de mevcut. Belediye Kanunu’nda yapılan düzenlemelere nazaran; belediye meclisinin kararı üzerine belediyeler kamu faydasına çalışan dernekler ve Cumhurbaşkanı’nca vergi muafiyeti tanınmış vakıflar ile ortak hizmet projeleri gerçekleştirebiliyor.
TÜRGEV ve Ensar Vakfı’nın ismi da sık sık kullanımlarına bedelsiz tahsis edilen kamu toprakları ve binalarla gündeme geliyor. Belediyelerin yanı sıra Ulusal Emlak Genel Müdürlüğü, Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ) üzere kamu kurumları da bu vakıflara emlak tahsisinde öne çıkıyor.
İBB’nin 2018 öncesi yardımları
2019’da kamuoyuna açıklanan İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne (İBB) ilişkin, ‘STK-Okul-Yurt 2018’ isimli faaliyet raporunda, iki vakfın 2018 öncesinde İBB’den aldığı yardımlar gündeme getirilmişti.
Rapora nazaran TÜRGEV 51 milyon 593 bin 44 lira ile İBB’den en fazla yardım alan ikinci vakıftı. Ensar Vakfı’na ise birebir periyotta 29 milyon 797 bin 240 lira yardım yapılmıştı.
İBB, Ağustos 2019’da iki vakıfla yapılan protokolleri iptal etti. Ensar Vakfı ve TÜRGEV kararla ilgili açtığı davayı kaybetti.
TÜRGEV ile İBB ortasında 2015’te imzalanan protokol kapsamında ise İBB’ye ilişkin dört farklı taşınmaz, yurt hizmetlerinde kullanılmak üzere TÜRGEV’e verilmişti. İBB Başkanlığı, 23 Ağustos 2019’da mühletinin dolduğunu söyleyerek protokolü feshetti ve TÜRGEV’den yurt olarak faaliyet gösteren binaların verilen tefrişat materyalleriyle iade edilmesini istedi. Lakin İstanbul 14. Yönetim Mahkemesi, Mayıs 2021’de İBB’nin “sözleşmenin feshedilmesi” karanını iptal etti.
TÜRGEV idaresinde kimler var?
1996 yılında İSEGEV ismiyle kurulan TÜRGEV’in kurucuları ortasında Bilal Erdoğan yer alıyor. Vakıf, vergi muafiyetinin akabinde 2012’de ismini TÜRGEV olarak değiştirdi. TÜRGEV’in bugünkü idare heyetindeyse tıpkı vakitte Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kızı ve eski Maliye ve Hazine Bakanı Berat Albayrak’ın eşi olan Esra Albayrak yer alıyor. TÜRGEV İdare Şurası Lideri ise Cumhurbaşkanlığı İrtibat Lideri Fahrettin Altun’un eşi Fatmanur Altun. Altun ayrıyeten Türk Hava Yolları (THY) İdare Heyeti Üyesi.
Fatmanur Altun, TÜRGEV’in İdare Konseyi üyeleri ortasında bulunuyorFotoğraf: dha
TÜRGEV’in idare şurasında ayrıyeten İBB eski lideri Mevlüt Uysal, Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı Bakan Yardımcısı Kübra Güran Yiğitbaşı, THY İdare Konseyi ve İcra Komitesi Üyesi ve Mali İşlerden Sorumlu Genel Müdür Yardımcısı Doç. Dr. Murat Şeker, Star Medya Kümesi İcra Konseyi Üyesi ve Kartal Anadolu İHL Mezunları ve Mensupları Derneği’nin idare şurası üyesi Ahmet Bayraktutar üzere isimler var.
Ensar Vakfı ile ilgili tartışmalar
Ensar Vakfı’nın ismi ise birinci defa Karaman’daki kayıt dışı yurtta çocuk istismarıyla gündeme gelmişti. 2018’de Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın vakıfla beş yıllık eğitim, seminer, seyahat ve proje protokolü imzalaması da reaksiyon çekmişti. Ensar Vakfı’nın geçen yıl kamuoyuyla paylaşılan TÜGVA dokümanlarında de ismi geçiyordu. Evraklara nazaran Şener Ağaç’ın Mütevelli Heyeti Lideri olduğu Ensar Vakfı, ülke genelindeki 85 kapatılan yurdun kendisine devredilmesini istedi. Odatv’nin haberine nazaran vakıf, bu yurtların yedi adedini devraldı.
Kurucuları ortasında Türkiye’ye medreseleri ve sübyan mekteplerini geri getiren AKP’li eski Ulusal Eğitim Bakanı Ömer Dinçer ve AKP’li eski İstanbul Belediye Lideri Kadir Topbaş’ın yer aldığı Ensar Vakfı’nın idaresinde ise AKP eski milletvekili Feyzullah Kıyıklık, AKP’nin eski Bağcılar Belediye Lider Yardımcısı Recep Çalık üzere isimler var.
Ensar Vakfı’nın internet sitesinde yer alan bilgilere nazaran vakıf, 37 kız ve 25 erkek yurdu ile toplamda 62 yurtta 6 binden fazla öğrenciye hizmet veriyor. Vakfın ayrıyeten burs, proje, seminer, toplumsal sorumluluk ve yayın faaliyetleri bulunuyor. Vakfın aldığı bağış ölçüsüne ait bilgiler kamuya açık kaynaklarda yer almıyor.
Vakıflar yolsuzluk için nasıl kullanılıyor?
Oya Özarslan, yolsuzluk için kullanılan sistemlerde genelde siyasi nüfuz sahibi birilerinin bir sivil toplum kuruluşu kurduğunu tabir ediyor. Özarslan, “O sivil toplum kuruluşunun da çeşitli idare misyonlarına yakınlarından biri getirilir ve buralara para transferi olur, buralardan paralar çıkar. İdareye dahil olanlara huzur hakkı verilmesi ya da mal ve hizmet alımlarının yakın şahıslara verilmesi, ihalelerin verilmesi üzere değişik yollar kullanılarak bu yapılır” diyor.
