ABD’nin saygın niyet kuruluşlarından Alman Marshall Fonu’nun (GMF) Lider Yardımcısı Ian Lesser, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğini bloke etmesinin NATO’nun çıkarlarına ziyan verdiğini, müttefikleri ile bağlantılarını de baltaladığını söyledi.
Geçmişte ABD Dışişleri Bakanlığı’nda, Türkiye’den sorumlu siyasi planlama grubunda yer alan Lesser, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu tavrındaki ısrarının, Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle siyasi bağlantılarında “bir felakete” yol açabileceğini kaydetti.
“Türkiye, ittifak içinde en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya” tespitini aktaran Lesser, NATO’nun kolektif savunma öngören 5’inci hususunun fakat tüm üyelerin dayanağı ile işler hale geldiğini hatırlattı.
“Kolektif savunmaya duyduğu muhtaçlık önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemesi, Türkiye’nin çıkarına değil” diyen Lesser, “Türkiye’nin, tam da en güç anlarda gereksinim duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği takviyeye ait öngörüyü zayıflatıyor” ikazında bulundu.
NATO’daki son krizin ABD ile Türkiye’nin bağlarını stabilize etme eforlarını da tehlikeye soktuğunu söyleyen Lesser, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine yeni bir askeri operasyonuna ait değerlendirmelerini de aktardı.
Türkiye’yi en düzgün tanıyan Amerikalı uzmanların başında yer alan GMF Lider Yardımcısı ve Brüksel ofisi yöneticisi Ian Lesser’e yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
Ian LesserFotoğraf: Samuel Corum/AA/picture alliance
DW Türkçe: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazları sürüyor. Erdoğan, son görüşmelerden istenen sonucun alınamadığını söyledi ve “Tayyip Erdoğan, Türkiye Cumhuriyeti’nin başında olduğu sürece, teröre dayanak veren ülkelerin katiyetle NATO’ya girmesine biz ‘Evet’ diyemeyiz” dedi. Ankara’nın bu tavrı Brüksel ve Washington’da nasıl yankı buluyor?
Ian Lesser: Çok kötü… NATO içinde, Türkiye ile ilgiler konusunda yaşanan bu kriz, Ankara ile son yıllarda pek çok farklı bahisteki ihtilafların üzerine geldi, aslında mevcut olan olumsuz algıyı daha da güçlendirdi. Rusya’dan S-400 alımı, Suriye, Kafkaslar, Libya ve natürel ki Doğu Akdeniz’e yönelik siyasetleri nedeniyle esasen Türkiye ile ilgili telaşlar mevcuttu. Tüm bunlara bir yenisi daha eklenmiş oldu… Türkiye’nin yaptığı üzere, ikili görüş ayrılıklarını bu kadar aleni ve direkt NATO karar alma süreçlerine taşımak, ittifakın çıkarlarına ziyan veriyor.
Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD idaresini siyaset değişikliğine zorlama maksadının yattığı belirtiliyor. ABD’nin uyguladığı CAATSA yaptırımlarının kaldırılması, F-16 satışına onay verilmesi, Türk ordusunun Suriye’nin kuzeyine yeni bir askeri harekatına yaptırımlar ile karşılık verilmemesi ve ABD idaresinin YPG ile işbirliğine son vermesi üzere beklentilerden kelam ediliyor. Sizce Washington, NATO genişlemesine yeşil ışık yakması karşılığında Ankara’nın bu hususlarda beklediği adımları atar mı?
Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine itirazının gerisinde ABD siyasetlerinde değişikliğe yol açabilme gayesi de yatıyor olabilir. Lakin bu beklentilerine cevap almasını pek de muhtemel görmüyorum. Hem Washington’da hem Ankara’da, artık ilgileri mümkün olduğu ölçüde stabilize etmeye çalışma vaktinin geldiği düşünülmüştü. Çok uzun bir liste oluşturan meseleleri tahlile kavuşturmak, her iki ülke liderliğinin kapasitesini aşıyor olabilir. Lakin problemler çözümlenemese de, en azından münasebetler stabilize edilebilir diye düşünülmüştü. Lakin NATO’daki bu son kriz, artık bunu da tehlikeye soktu.
ABD Lideri Biden, misyona geldiğinden bu yana Cumhurbaşkanı Erdoğan’a aralı bir tavır takınıyorFotoğraf: Murat Cetinmuhurdar/Turkish Presidency/AA/picture alliance
AKP’nin Cumhur İttifakı’ndaki ortağı olan MHP’nin önderi Devlet Bahçeli de sert açıklamalar yaptı. İsveç ve Finlandiya’nın bir “oldubittiyle” NATO’ya dahil edilmesi halinde Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasının da “alternatif bir tercih olarak gündeme alınması” gerektiğini savundu…
Bu açıklamalar hem Brüksel’de hem Washington’da çok olumsuz bir algıya yol açıyor. Türk siyasetçilerin, Türkiye’nin NATO’dan ayrılmasından kelam etmesi, ittifak içinde Türkiye’nin NATO üyeliğini sorgulayan etrafları daha da güçlendiriyor. Bir ülkenin üyelikten ayrılmasının talep edilmesini düzenleyen bir düzenek yok. Lakin tarihte, ittifakın askeri kanadından ayrılan Fransa örneğinde olduğu üzere, NATO’daki pozisyonlarını, üyeliklerinin niteliğini düşüren ülkeler oldu. Yani Türkiye çok istek ettiği takdirde benzeri adımlar atabilir pek alışılmış ki. Fakat bunun hiç de muhtemel olduğunu düşünmüyorum.
Niçin muhtemel görmediğinizi açar mısınız? AİHM kararlarını uygulamadığı için Türkiye Avrupa Kurulu’nda ihlal prosedürüyle karşı karşıya. Bir gecede İstanbul Sözleşmesi’nden çekilen Türkiye’nin ani bir kararla hem Avrupa Kurulu’ndan, hem NATO’dan çıkabileceğini, Erdoğan’ın Türkiye’yi Batı’dan koparmaya çalıştığını argüman edenler var…
NATO’dan çıkmasını mümkün görmüyorum zira bölgesinde istikrarsızlık artarken, Türkiye’nin üye olduğu, kendi güvenlik çıkarlarını oturup konuşabildiği, takviye isteyebildiği NATO’ya gereksinimi artıyor. Türkiye’nin NATO’nun sunduğu güçlü güvenlik garantisine gereksinimi artıyor. NATO’nun zayıflaması mı, güçlenmesi mi Türkiye’nin faydasına? İşte Türkiye’deki siyasi liderliğin yeterlice baş yorup yanıtlaması gereken soru bu. Zira zayıflamış bir NATO, Türkiye’nin büyük, hayati kıymete sahip çıkarlarına ziyan verir. Türkiye siyasi liderliği hesabını çok uygun yapmalı.
Pekala, taraflar ortasında bir uzlaşı sağlanamaması ve Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerine blokajını sürdürmesi ne çeşit sonuçlar doğurabilir?
İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği ittifak için çok büyük bir kıymet ve öncelik taşıyor. Bunun Türkiye tarafından engellemesi, Ankara’nın Batılı müttefikleriyle olan siyasi bağlarında bir felaket manasına gelir… Bakın, NATO’nun bir üyeye yapılmış atağın, tüm üyelere yapılmış bir akın olarak değerlendirileceğini, yani kolektif savunmayı düzenleyen 5’inci unsurunun uygulanabilmesi için karar alınması gerekiyor. Yani bir ülke hücuma uğradığında dayanak talep edebiliyor. Fakat bu dayanağı alabileceğinin bir garantisi de yok.
Bu hususun uygulanabilmesi için, müttefiklerin siyasi takviyeleri, alınacak kararda oydaşma gerekecek. Türkiye, Rusya ile bağlarında ve yalnızca Rusya ile de değil, pek çok potansiyel gri alan tehditlerle karşı karşıya. Kolektif savunmaya duyduğu muhtaçlık önemli ölçüde artarken, müttefikleriyle siyasi dayanışmayı zedelemek, bu nedenle Türkiye’nin çıkarına değil. Hatırlarsanız son yıllarda bir NATO müttefiki ile Rusya’nın askeri olarak direkt karşı karşıya geldiği tek olay Türkiye’nin, 2015 yılında Türk hava alanını ihlal eden Rus savaş uçağını vurması ile yaşandı… Bugün misal bir olay yaşansa, çok süratli bir tırmanış yaşanabilir. Günümüzde Rusya’nın Türkiye’nin çıkarlarına oluşturduğu tehdit açık bir halde mevcut. Karadeniz’de ya da Kafkaslarda askeri bir ihtilaf yaşanması ihtimali az değil ne yazık ki. Ve işte o vakit Türkiye’nin NATO müttefiklerinin dayanışmasına gereksinim duyacak. Zayıf değil güçlü bir NATO’ya muhtaçlığı var. Türkiye’nin, tam da en güç anlarda muhtaçlık duyacağı bu müttefikleriyle siyasi ihtilaflara girişmesi, NATO’nun Türkiye’ye dayanışma bağlamında vereceği dayanağa ait öngörüyü zayıflatıyor.
Türkiye, 1952’den bu yana NATO üyesi.Fotoğraf: Kenzo Tribouillard/AFP/Getty Images
Bu ortada Erdoğan, Suriye’nin kuzeyine dönük yeni bir askeri operasyonun sinyalini de verdi. Ukrayna savaşının Türkiye’nin stratejik değerini artırdığı, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelikleri konusunda değerli bir kozu elinde bulundurduğunu söyleyen kimi uzmanlar, Ankara’nın bu türlü bir operasyonuna, ABD’nin çok da sert reaksiyon göstermeyeceği varsayımında bulunuyorlar. Siz ne düşünüyorsunuz ?
Türkiye, müttefiklerinin itirazlarına, karşı çıkmalarına karşın Suriye’de tek başına aksiyona geçmek istiyorsa, bunu yapar. Bunun makul olup olmayacağı ise başka bir soru. Lakin kimsenin Türkiye’yi vilayetle de, alanda fiilen engellemeye çalışacağını düşünmüyorum. Son yıllarda Türkiye’nin Suriye’de giriştiği faaliyetlere ABD siyasi ve diplomatik olarak karşı çıktı, reaksiyon de gösterdi lakin alanda fiilen engellemedi…
2019 yılında, Barış Pınarı Harekatı sonrasında periyodun ABD Lideri Donald Trump, Suriye’nin istikrarsızlaşmasına yol açtığı gerekçesiyle Türkiye’ye yaptırım öngören 13894 sayılı kararnameyi imzalamış, hatta Savunma Bakanı Akar, İçişleri Bakanı Soylu ve periyodun güç bakanı Sönmez yaptırım listesine alınmıştı. Gerçi bakanlar daha sonra yaptırım listesinden çıkartıldı fakat Türkiye’nin yeni bir harekata girişmesi ve bilhassa Kobani’yi amaç alması durumunda ABD idaresinin yine bu kararnamede öngörülen yaptırımları devreye sokabileceği belirtiliyor. Devrin ABD Hazine Bakanı Mnuchin, bu yaptırımlar için “Türk iktisadına kepenk indirtebilir” demişti…
Türkiye’nin yeni bir askeri harekat başlatıp başlatmayacağı şimdi kesin değil. Fakat şayet bunu nitekim de yapacak olursa, pek olağan ki ABD idaresinin de önünde pek çok seçenek bulunuyor, çok farklı formlarda verebileceği mümkün karşılıklar var. Ayrıyeten yansıyı yalnızca ABD’nin değil, NATO’daki başka üyelerin de vermesi muhtemel… Ben İsveç ve Finlandiya ile ilgili durum nedeniyle müttefiklerin Ankara ile siyasi ihtilaftaki tansiyonu daha da tırmandırmak istediği görüşünde değilim. Ve görünen o ki Türkiye, müttefiklerin öbür tehditlere odaklanmalarını ya da başka kimi hususları daha öncelikli olarak görmelerini, kendisi için bir fırsat olarak görüyor…
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Suriye’ye terörle çaba maksatlı olduğunu söylediği operasyon hazırlıkları hakkında, “Her vakit söylediğim üzere, bir gece apansızın onların da doruklarına ineriz, inmeye de mecburuz” dediFotoğraf: Turkish Presidency/AP/picture alliance
Ankara, YPG’yi PKK’nın Suriye uzantısı olarak görüyor ve ABD’nin YPG’yi IŞİD ile çabada “önemli müttefik” olarak değerlendirmesinden rahatsız, Suriye’ye askeri harekatını da terörle uğraş ile gerekçelendiriyor…
Bu IŞİD ile çaba maksadıyla, operasyonel amaçlarla girişilen bir bağdı. Öbürleri üzere verilen gereç takviyesini diğerlerine satmadılar da kaçmadılar da… Yıllar içinde de alandaki Kürt milisler ile Amerikan askerleri ortasında alanda işleyen bir işbirliği biçimi oluştu. Bunun da siyasi sonuçları oldu ve Ortadoğu’daki Kürtlere sempati duyulmasına yol açtı… Amerikalı karar alıcıları için bu yönelim, Türkiye ile bağlantılar bağlamında değerlendirilmedi, o an Türkiye ile münasebetlerden daha öncelikli bir tehdit ile uğraş kelam konusuydu, Suriye’de alanda operasyonel hedefli alınmış bir karardı…
Türkiye’deki bir çok siyasetçi ve uzman, ABD’nin bölgedeki siyasetlerine kuşkuyla bakıyor. ABD’nin YPG’ye, SDG’ye verdiği takviyeyle, aslında bir Kürt devleti, özerk bir yapı kurmak istediğini lisana getiriyor. Size nazaran ABD bölgede bir Kürt devleti kurmak istiyor mu?
Ben bunun katiyen gerçek olmadığından eminim. Hiç bir Amerikan idaresi, zati istikrarsız bir bölgeyi daha da istikrarsızlaştıracağı açık bir süreçten, bölgede bir Kürt devletinin inşasından yana olmaz. Ben bunun masada dahi olmadığına inanıyorum. Ne bu türlü bir emel vardı, ne de bu türlü bir maksadın olması mümkün. Lakin bakın, ülkelerin müttefik olmaları, işbirliğine dayanan güçlü bir alakaya sahip olmaları fakat tıpkı vakitte da görüş ayrılıklarının olması ve son derece tartışmalı adımlar atmaları mümkün. Bunun örnekleri var ABD, YPG’yi destekliyor, Türkiye Rusya’dan S-400 satın aldı… Çok uzun bir liste yapabiliriz lakin tüm bunların üstünde, her iki ülkenin ortak çıkarı NATO’nun zayıflatılmamasıdır.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı ile başlayan süreci bazıları yeni bir soğuk savaş devri olarak nitelendirirken, kimi uzmanlar besin krizi, global iktisatta yaşanan derin sarsıntılara da dikkat çekerek, adeta üçüncü dünya savaşının eşiğinde olduğumuz ihtarında bulunuyor… Siz bu devri nasıl tanımlıyorsunuz ve Türkiye’nin bu devirde kendini nasıl konumlandırdığını düşünüyorsunuz?
Katiyetle bir soğuk savaşın içindeyiz. Sıcak savaş riskinin bulunduğu bir soğuk savaştayız. Hatta tıpkı vakitte, bir kaç soğuk savaşın içindeyiz. Rusya ile bir soğuk savaştayız, farklı bir nitelik taşısa da Çin ile bir soğuk savaştayız. İran üzere daha küçük ölçekli ülkelerle de soğuk savaştayız. Soğuk savaş her an sıcak savaşa dönebilir. Buna Rusya rejiminin acımasızlığı da yol açabilir, kazaen de sıcak savaşın fitili ateşlenebilir. Lakin gerçek şu: Rusya kaynaklı sıcak savaş riski, Karadeniz ya da Baltıklarda, çok asıllı bir halde artmış durumda. İşte bu gelişmeler nedeniyle Türkiye, herkes üzere riskleri, çok âlâ hesaplamak durumunda. Daha nitelikli güvenlik için müttefiklerimize karşı daha hoşgörülü olmak zorundayız. Türkiye, ittifak içinde en tehlikeli bölgeyle çevrilmiş durumunda, müttefiklerin çoğunluğundan daha büyük risklerle karşı karşıya. Bu nedenle Türkiye’nin ittifak içindeki pozisyonunun sorgulanmasına yol açacak her şeyden kaçınılmalı ve ne yazık ki bu son kriz tam da tersine hizmet ediyor. Bu tavrı, Türkiye için gün geçtikçe daha büyük kıymet kazanan müttefikleri ile ilgilerini baltalıyor.
