“Erdoğan giderek artan tepkileri yatıştırma arayışında”

Avrupa Dış İlgiler Kurulu (ECFR), Türkiye’de sığınmacı aksisi siyasi iklimin oluşturduğu “riskler” konusunda Avrupalı siyasetçileri uyardı.

ECFR’nin yayımladığı “Türkiye’nin açık kapısı kapanıyor” başlıklı yeni tahlilde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 1 milyon Suriyeli sığınmacıyı ülkelerine geri gönderme projesi ve bunun gerisinde yatan nedenler mercek altına alınırken, çarpıcı tespitlere yer verildi.

Niyet kuruluşu ECFR’nin Ortadoğu ve Kuzey Afrika Program Koordinatörü Kelly Petillo tarafından kaleme alınan tahlilde, Erdoğan’ın projesinin uygulanmasının önünde hem türel hem siyasi mahzurlar bulunduğu belirtildi.

Yazıda, Türkiye’de siyasi yelpazenin her kanadında, ekonomik krizin sorumluluğunu Suriyelilere yükleyen siyasetçiler bulunduğu, siyasetçilerin sığınmacı zıddı telaffuzlarının de nefret kabahatleri ve şiddete yol açtığı aktarıldı.

Avrupalı siyasi karar alıcılara, “Türkiye’deki dinamikleri dikkate alma” ve “Erdoğan’ın geri gönderme planına proaktif reaksiyon gösterme” daveti yapılan tahlilde, sığınmacıların geri gönderilmeye zorlanması halinde bunun hem Suriyelilerin ülkelerine inançlı, istekli ve onurlu geri dönüşlerini sağlama gayesine ziyan vereceği, hem de Avrupa’ya yeni bir sığınmacı akınını tetikleyebileceği aktarıldı.

ECFR uzmanı Kelly PetilloFotoğraf: Privat

ECFR uzmanı Kelly Petillo, tahlilinde yer verdiği tespit, ihtar ve davetlerle ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtladı:

DW Türkçe: Tahlilinizde, Türkiye iç siyasetinde tırmanan “Suriyeli sığınmacıları geri gönderme” tartışmalarını, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 1 milyon sığınmacıyı geri gönderme projesini, mercek altına alıyorsunuz. Bu projenin, yaklaşan seçimler öncesinde Erdoğan üzerinde artan baskının bir göstergesi olduğunu belirtiyorsunuz. Sizce son gelişmeler, AKP hükümetinin Suriye ve Suriyeli sığınmacılara yönelik tavrında, “açık kapı” siyasetinde, değişikliğe gittiğinin bir göstergesi mi?

Kelly Petillo: Ben Türkiye’nin Suriye siyasetinin genelinde bir değişikliğe gittiğini düşünmüyorum, bu atakların daha çok içerideki baskıya bir cevap vermenin bir gereği olarak görüldüğü kanaatindeyim. Erdoğan, bir yandan sığınmacıları geri göndererek Esad’a dayanak manasına gelecek bir adım atmak istemiyor lakin tıpkı vakitte, Türkiye’de önümüzdeki sene yapılacak seçimler öncesinde sığınmacılar konusunda giderek artan yansıları yatıştırma arayışında. Erdoğan’ın, Türkiye’nin kuzey Suriye’de denetimi altında bulundurduğu bölgelere Suriyelilerin dönmesi için dayanak sağlanacağı tarafındaki duyurusu, işte bu iki akımı dengeleme arayışını yansıtıyor. Mevcut Türk hükümeti, Suriye siyasetinde kapsamlı değişime gitmemiş olsa da, 2023 seçimlerini göz önünde bulundurarak, güçlü bir bildiri vermek istedi. Ayrıyeten, 1 milyon Suriyeli’yi kendi himayesi altındaki bölgelere göndermek aslında birebir vakitte Türkiye’nin Suriye’ye ait başka iki kilit maksatlarıyla de örtüşüyor…

Nedir bu gayeler?

Türk hükümeti, Suriye’de inançlı bölge inşa etme siyasetini tıpkı vakitte ‘sığınmacı kederine deva’ olarak sunmaya çalışıyor. 2016 yılında oluşturulan inançlı bölgeler, Türkiye’nin Suriye siyasetleri ile ilgili iki ana gayesine karşılık niteliği de taşıyor: Suriyeli Kürtlerle Türkiye ortasında bir tampon bölge oluşturmak ve Suriyeli sığınmacıları bu bölgelere geri göndermek, ki Türkiye son beş yılda bunu muhakkak aralıklarla yaptı da.

Pekala, 1 milyon Suriyelinin Türkiye’nin denetimi altındaki bu bölgelere gönderilmesi planını hem türel hem siyasi bakımdan nasıl değerlendiriyorsunuz?

Hukuka uygunluğu sorgulanması gerekiyor. Türkiye’nin, Suriyelilerin kitlesel geri dönüşlerini hayata geçirmesi, zorla geri gönderme kapsamına girer. Zira Suriye’deki mevcut şartlar, geri dönüşler için uygun değil.

“Zorla geri gönderme kapsamına girer” diyorsunuz… Size nazaran bu proje, uluslararası insan hakları hukukundaki “Geri göndermeme” unsurunun ihlali, yani kimsenin işkence, insanlık dışı aşağılayıcı ceza ve muameleye maruz kalabilecekleri, telafi edilemeyecek ziyan görebilecekleri ülkelere geri gönderilmemesini düzenleyen unsurun ihlali manaına mı gelir?

Suriye’nin kuzeyindeki ekonomik durum, ülkenin geri kalanından daha güzel olmasına karşın şartlar geri dönüşlere uygun değil. İdlib Eyaleti’nde yaşayan 4 milyon kişinin dörtte üçü esasen yerinden edilmiş insanlardan oluşuyor. Bu ortama yeni bir sığınmacı dalgası, hem istikrarsızlığa, hem de insani sıkıntılara yol açar. Temel hizmetlerin eksikliği nedeniyle esasen bölge halkının büyük acılar çektiği İdlib’de önemli güvenlik riski de var. Ayrıyeten Ukrayna savaşının bu bölgeye de Rusya kaynaklı olumsuz yansımaları olabilir, Rusya bu bölgeye insani yardım geçişlerini durdurabilir… Öte yandan bölgedeki başat güç, AB ve ABD tarafından hala terör örgütü olarak tanınan Heyet Tahrir el-Şam… Üstelik Suriye’nin farklı bölgelerinden Türkiye’ye sığınmış Suriyelileri, Suriye’nin kuzeyine göndermek, siyasi olarak da uygulanabilir değil.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın projesini neden siyasi olarak uygulanabilir bulmadığınızı açar mısınız?

Türkiye’deki Suriyelilerin bir kısmı kuzeyden değil. Müsaade verildiğinde, koşullar elverişli olduğunda, geldikleri bölgelere, ülkenin öteki bölgelerine dönmek isteyebilirler. Suriye’de uzun vadeli demografik değişikliklere de yol açabilecek bu proje kusurlu ve siyasi olarak da sürdürülebilir değil. Pek çok farklı lojistik sorun da var. Örneğin bu bölgelerde verilecek dokümanlar Suriye’nin diğer bölgelerinde de geçerli olabilecek mi? Ayrıyeten Suriyeliler bu konutlar ve Türkiye tarafından sunulacak başka hizmetler için nasıl ödeme yapacak? Bayramda Suriye’nin kuzeyine gidenler bile milisler tarafından kaçırılma riskiyle karşı karşıya kaldı. Bu nedenlerden dolayı Suriyelilerin bu bölgelerde nasıl yaşayabilecekleriyle ilgili çok kıymetli, önemli tereddüt kelam konusu.

DW Türkçe: Türk yetkililer, bölgede inşa edilen “briket evlerin”, Suriyelileri istekli geri dönüş konusunda ikna edebileceği görüşünde…

Suriyelilerin gerçek kaygısı yeni bir konut değil, onlar için asıl değerli olan güvenlik ve iş bulmak, eğitime ve temel gereksinimlere erişim. Defolu, baştan kusurlu olan bu proje, Suriyelileri geri dönmeye teşvik etmeyecektir. Zira şartlar, inançlı ve onurlu bir ömrü karşılamıyor.

DW Türkçe: Türk basınında, Erdoğan’ın Esad ile tekrar bir diyalog sürecini başlatmak istediği istikametinde haberler yayımlandı. Hatta muhalefet de iktidara geldiğinde bu mevzuyu Esad ile çözebileceği iddiasında… Bu sahiden de bir tahlil sağlayabilir mi?

Esad da Suriyelilerin ülkelerine dönmelerini istemiyor ki. Kitlesel geri dönüşlerle başa çıkamayacağı için bundan da bir sonuç çıkmayacaktır…

DW Türkçe: Pekala, Suriyelilerin geri dönüşü için gerekli koşullar neler?

Suriyelilerin milletlerarası tartışmalara katılmaları, geri dönmek için talep ettikleri şartları açıkça lisana getirmeleri kilit kıymete sahip. Güvenlik, her şeyden değerli. Suriyeli erkeklerin büyük bir kısmı askere alınmaktan, hatta tutuklanmaktan korkuyor. Büyük bir kısmı mülklerine, topraklarına verilen zararın tazmin edilmesini ya da bir ödeme yapılmasını istiyor. Ayrıyeten besin, elektrik, eğitim ve iş üzere temel hizmetlere erişim sorunu var… Suriye’deki ekonomik durum o kadar kaygı verici ki, bu türlü bir periyotta kitlesel geri dönüş olabileceğini düşünebilmek bile saçma… Birtakım olumlu gelişmeler olsa bile, herkes dönmek istemeyecektir, hasebiyle yalnızca Suriye’de uygun şartların yaratılmasına odaklanmamak gerek. Birebir vakitte, yeni bir ülkeye yerleşimlerini sağlamak, Türkiye, Lübnan, Ürdün ve Irak’ta hayat şartlarının güzelleştirilmesi üzere ek tahlil yolları aranmalı.

Türkiye’de, Suriyelilerin kalıcı olmadıkları, ülkelerine dönecekleri düşüncesi hakim. Siyasi mesajşim de bu şekilde yapılıyor. Halbuki uzmanlar, uzun yıllardır bunun gerçekçi bir beklenti olmadığı, kamuoyuna bunun anlatılması ve ahenk siyasetlerına odaklanılması gerektiği konusunda uyarılar yapıyorlar…

Türkiye’deki Suriyeli sığınmacılar süreksiz müdafaa kapsamında “misafir” olarak nitelendiriliyor, büyük çoğunluğa uzun periyotlu oturma müsaadesi alabilecekleri süreçleri kullanma fırsatı tanınmıyor. Suriye’deki ihtilafın uzun müddetli tabiatına karşın, yıllardır süreksiz statüde, hatta turist vizesi ile ömürlerini sürdürmeye çalışıyorlar. Onların süreksiz müddetle kalacakları konusunda ısrar eden mevcut siyasetlerin risk ve sonuçlarını, Türkiye’de artan sığınmacı tersi iklimde açıkça görülebiliyor. Ve bu pek çok vesileyle trajedilere yol açabiliyor, bu tıpkı vakitte sığınmacılar için de meçhullüğü artırıyor…

DW Türkçe: Türkiye ekonomisindeki makûs gidişat aynı vakitte sığınmacı karşıtlığını da arkaırıyor. Siz de tahlilinizde, siyasetçilerin sığınmacı karşıtı telaffuzlarının, nefret kabahatlerı ve şiddete yol açmakta olduğuna dikkat çekiyorsunuz…

Suriyelilere konut sahipliği yapan ülkelerde sığınmacılara yönelik şiddet ve nefret hatalarının artması riski katiyetle mevcut. Bunu yalnızca Türkiye’de değil, siyasetçiler ve ana akım medyanın, dezenformasyon kampanyalarıyla ülkedeki iktisadın çöküşünün sorumlusu olarak Suriyeliler ve öbür göçmenlere işaret ettikleri Lübnan’da da görüyoruz. Ürdün’de durum biraz farklı, Türkiye ve Lübnan’a kıyasla Suriyelilere yaklaşım daha olumlu…

DW Türkçe: Yazınızda, Ukrayna’ya odaklanmış durumda olan Avrupalı siyasi karar alıcılarının Türkiye’deki dinamikleri gözden kaçırmamaları, gelişmeleri büyük bir dikkatle izlemeleri gerektiğini vurguluyor, Avrupa Birliği’nin (AB) yeni bir sığınmacı dalgasıyla karşı karşıya gelebileceği uyarısını yapıyorsunuz. Türkiye’deki bu gelişmeler, AB için de bir güvenlik sorunu meyyitşturur mu?

Çok olağan ki. Yapılan araştırmalar şunu ortaya koyuyor: Suriyeliler bugün onlara konut sahipliği yapan bölge ülkelerinden ayrılmak durumunda kalmaları halinde ülkelerine dönmeyecek, Avrupa’ya ulaşmak için çabalayacaklar. Ve göç, Avrupa için kıymetli bir güvenlik meselesidir.

DW Türkçe: Sizce AB’nin atması gereken isimımlar neler?

Türkiye üzere Suriyeli sığınmacılara konut sahipliği yapan ülkeler, mali ve siyasi bakımdan esasen sonları zorlamış durumda. Biz Avrupa olarak bu sorumluluğu bu ülkelere yüklemeye, sorunu taşeronlaştırmaya devam edemeyeceğimizi kabul etmek zorundayız. Ayrıyeten Avrupa’dan daha dengeli bildiriler göndermemiz gerekiyor. Şayet, Suriyelilerin lakin inançlı, onurlu ve istekli bir formda ülkelerine dönebilecekleri bizim nitekim resmi siyasetimiz ise ve Suriye şu anda inançlı değilse, o vakit Almanya’nın yaptığı üzere, Suriyelilerin oturumlarını iptal etme ya da Suriyeli sığınmacıların ülkelerine hudut dışı edilmelerini engelleyen kanunları askıya alma üzere baskı kurma taktiklerine girişmemeliyiz. Zira Suriyelilere mesken sahipliği yapan ülkeler bizim ne yaptığımızı dikkatle izliyor ve “Şayet Avrupa yapıyorsa, o vakit biz neden yapmayalım?” diyorlar.

Türkiye’de AB karşıtlığı arkaıyor. AB’nin Mülteci Mutabakatı ile Türkiye’yi mültecilerin Avrupa’ya geçişini önleyen “tampon ülke” pozisyonuna düşürdüğü belirtilerek sert eleştiriler yöneltiliyor. Bu reaksiyon ve eleştirileri nasıl değerlendiriyorsunuz?

Avrupa’nın Suriye sığınmacı krizinin yükünü dışsallaştırdığı, yükü mesken sahibi ülkelerin omuzlarına yüklediği katiyen yanlışsız. Türkiye de, AB’den önemli ölçüde para alacağı için bu mutabakatı kabul etti. Her iki taraf da hesaplarını, kısa vadeli kazanım için, uzun vadeli tesirleri büyük ölçüde göz arkası ederek yaptı. Ve bunu Suriye halkının sırtından yaptılar…

DW Türkçe: Makalenizde AB’nin bu mevzuda daha uzun vadeli ve sürdürülebilir bir yaklaşım sergilemesi gerektiğini vurguluyorsunuz. Nedir Avrupalı siyasi karar alıcılarından beklentiniz?

Avrupalılar sığınmacılara yönelik yeni bir siyasi çerçeve geliştirmeli ve Türkiye üzere konut sahibi ülkeleri desteklemeli. Bunu salt kısa vadeli bir maksada, sığınmacıları Avrupa dışında tutmaya indirgememeli. “Sürdürülebilir çözümlere” vurgu yapılmalı. Bu, uzun vadeli planlama ve Suriyelilerin yaşadıkları bölge halklarının, sivil toplum ve lokal hükümet dışı örgütler ile yardım kuruluşlarının desteklenmesi üzere mahallî yaklaşımlar içermeli. Bu tıpkı vakitte, sığınmacıların öteki ülkelere yerleştirilmesine imkan sağlayan fırsatları da kapsamalı. Suriyeliler ülkelerine daha yakın bir yerde yaşamak isteyebilecekleri için bu tercihen bölge ülkeleri olmalı. Sığınmacılara konut sahipliği yapan ülkelerle daha fazla dayanışma içerisinde olunmalı. Gelecekte üzerinde anlaşılacak yeni bir mülteci mutabakatı, sığınmacıların Avrupa dışında tutulmaları üzerine inşa edilmemeli. Yeni bir mülteci mutabakatı, Suriyelilerin onlara konut sahipliği yapan ülkelerde onurlu bir hayat sürdürmeleri, istedikleri vakit, şartlar da uygun olduğu takdirde, ülkelerine dönebilmelerine imkan sağlamalı.

0

0