Avrupa Parlamentosu’nun (AP) 2022 Türkiye raporu Strasbourg’da düzenlenen genel konsey oturumunda tartışıldı. AP Türkiye raportörü Nacho Sanchez-Amor, oturumda yaptığı konuşmada, Türkiye’de demokratik standartlardaki gerilemenin “kasıtlı” olduğunu savundu ve “insanlar demokratik umutlarının uçsuz bucaksız otoriter bir sarmalda yok olup gittiğini görüyor” biçiminde konuştu. Toplumsal Demokrat Küme üyesi İspanyol parlamenter, mevcut durumun bir sonraki seçimler sonrası devamı halinde “Türkiye’nin üyelik sürecinin sonlanacağını düşündüğünü” söyledi.
AP Türkiye raportörü Nacho Sanchez-AmorFotoğraf: Gülsen Solaker/DW
Ukrayna’daki savaşa da değinen Sanchez Amor, “Rus kleptokratlara Türk kıyılarında yatırım hakkı tanınıyor, Türkiye ile Rusya ortasındaki uçuş sayısı kat kat artıyor, binlerce Rus vatantaşına kredi kartı veriliyor” dedi. Tüm bunları “bir cins yaptırım delme sistemi” olarak kıymetlendiren Sanchez Amor, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerini “sorumsuzca veto” ettiğini söylediği Türkiye’nin “bu iki ülkeyle değil demokrasiyle sorunu olduğunu” savundu.
Ankara ile en büyük sorun Kıbrıs
Avrupa Komitesi’nin genişleme sürecinden sorumlu üyesi Oliver Varhelyi ise AP raporunda yer alan tespitlerin “Türkiye’nin AB’den uzaklaşmaya devam ettiği tarafındaki tasa verici gidişatı teyit eder nitelikte” olduğunu ve bu nedenle iştirak müzakerelerinin durduğunu söyledi. Osman Kavala örneğini veren Macar üye, Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamayı reddetmesini “özellikle huzursuz edici” kelamlarıyla yorumladı.
Türkiye ile “en büyük zorluğun Kıbrıs sorunu” olduğunu tabir eden Varhelyi, Ankara’dan “Maraş bölgesine yönelik provokatif hareketlere son vermesini” istedi. AB olarak Kıbrıs Türk toplumunu desteklemeye devam edeceklerini bildirdi.
Türkiye’nin Ukrayna konusundaki faal diplomasisi ve dayanışmasının değerine işaret eden Varhelyi, yapan rolünü memnuniyetle karşıladıkları Türkiye’den AB çizgisine daha yakın siyaset yürütmesini beklediklerini söyledi.
Raporda neler var?
AP raporunda her yıl olduğu üzere Türkiye’de demokrasi, hukuk devleti ve temel hak ve özgürlüklere hürmetle ilgili genel bir tablo çiziliyor. Bu alanlarda elle tutulur ilerleme kaydedilmeden AB ile üyelik müzakerelerinin yine başlama bahtı olmadığı bildirisi veriliyor. Türkiye ile AB ortasında “değerler ve normlar bakımından kapanmak bilmeyen bir aralık olduğu ve bu aralığın kapanması için gereken ıslahatlar konusunda siyasi iradenin bulunmadığı” görüşü lisana getiriliyor.
TCMB ve TÜİK de raporda
Raporda Türkiye’deki mevcut ekonomik durum “kaygı verici” olarak tanımlanıyor. Türkiye’de Cumhurbaşkanlığın “bağımsız olması gereken Merkez Bankası ve Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) üzere kurumlara müdahale etttiği, müdahaleler nedeniyle bu kurumlara güvensizliğin arttığı” savunuluyor. Bu iki kurumun işleyişinin bağımsızlığı “AB üyeliği için elzem bir kriter” olarak gösteriliyor.
“Türkiye’nin marka imajı zedeleniyor”
Hukuk devletine hürmet alanındaki makus performansın Türkiye’nin “marka imajı” üzerindeki olumsuz tesirine işaret edilen raporda, “hukuksal güvenliğin olmaması yabancı yatırımları önemli biçimde tehlikeye sokabilir” tabirlerine yer veriliyor. AB ile “daha güçlü ve yakın bir bağın kimi zorlukların aşılmasına ve Türk halkının ömür seviyesinin güzelleşmesine katkıda bulunabileceği” görüşü lisana getiriliyor.
AB ile bağlantılarda Osman Kavala faktörü
AP, Türkiye-AB alakalarının temel çerçevesinin “Türk toplumunun demokrasi ve Avrupa yanlısı hasretini desteklemek için” üyelik süreci olduğunu not ediyor. Buna karşılık, geçen yıl olduğu üzere üyelik müzakerelerinin resmen askıya alınmasını istiyor. AİHM’nin Osman Kavala kararıyla ilgili gelişmelerin Türkiye-AB ilgilerinde yarattığı olumsuz etkiyi hatırlatıyor. Türk hükümetini, “Osman Kavala davasında AİHM kararına açıkça meydan okuyarak, AB üyelik sürecini yine başlatma emellerini taammüden imha etmekle” suçluyor.
Alternatif bağ modelleri
Parlamento, geçen yıl olduğu üzere, Türkiye ve AB’nin, üyelik sürecine paralel olarak, üst seviye diyalog ve çağdaşlaştırılmış bir mutabakat vasıtasıyla, “demokrasi, hukuk devleti ve temel hak ve özgürlüklere hürmet şartlı, yeni, istikrarlı ve mütekabiliyet prensibine dayalı ortaklık” arayışına girmelerini istiyor.
Raporun satır ortalarında bu yeni iştirakin neler olabileceğiyle ilgili ipuçları da verilmekte. Türkiye için “ekonomik ve stratejik planda değerli ortak” sözünü kullanan AP; ticaret, göç, kamu sıhhati, iklim, ekolojik dönüşüm, güvenlik ve terörle çaba üzere müşterek çıkar alanlarında Türkiye’yi “AB için değerli bir komşu” olarak tanımlıyor.
“Rusya’ya sığınak olma”
Dış siyasete geniş yer ayrılan raporda, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline de değiniliyor. Ukrayna’nın bağımsızlığı, egemenliği ve toprak bütünlüğüne dayanağı için Ankara’ya teşekkür ediliyor. Lakin Ankara’dan Rusya, Rus yöneticiler ve Rus oligarkları gaye alan yaptırımlarla ilgili tavrını gözden geçirmesi ve Rus sermaye ve yatırımları için “sığınak olmaktan kaçınması” isteniyor.
AB’nin bilhassa Afganistan ve Ukrayna belgelerinde Türkiye ile yakın işbirliği yapabileceğine dikkat çekilen raporda, Ankara’nın, aday ülkeler ortasında AB’nin dış ve güvenlik siyasetine “en uzak ülke” olduğu belirtiliyor. Türkiye ve AB’nin Kafkasya, Suriye, Irak ve Libya siyasetlerinin “çeliştiği” not ediliyor. Ankara’nın Suriye ve Irak topraklarındaki askeri operasyonları kınanıyor.
“Kıbrıs’ta iki devlete hayır”
Türkiye’ye karşı Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti ile “tam dayanışma” iletisi verilen raporda, Ankara’ya “Kıbrıs’ta iki devletli tahlil teklifinden vazgeç” bildirisi gönderiliyor. Kıbrıs müzakerelerinin, Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu (BMGK) kararları temelinde ve BM himayesinde 2017’de Crans Montana’da kaldığı yerden devam etmesi gerektiği savunuluyor.
Erivan ile Ankara ortasında son vakitlerde yürütülen diyaloğun olumlu olduğu belirtilirken, Ankara’ya bir defa daha “Ermeni soykırımını tanı” davetinde bulunuluyor.
“Göçmenleri siyasi gereç olarak kullanma”
Türkiye ile AB ortasında göç ve sığınmacılar konusunda işbirliğinin devamını savunan AP, bu alanda Mart 2016’da imzalanan siyasi deklarasyona iki tarafın da hürmet duymasını istiyor. Türkiye’ye yönelik göç baskısını anladığını belirtmekle birlikte, Türk hükümetinden göçmenleri “siyasi malzeme” olarak kullanmamasını istiyor. Afganların konutlarına zorla gönderildiği, Suriyelilerin ise ülkelerine keyfi biçimde yollandığının kaydedildiği raporda, Türkiye’de sığınmacı ve göçmenlere karşı artan yabancı düşmanlığı ve ırkçılık gündeme taşınıyor.
“Ankara AB’deki Türk diasporasını denetim etmek istiyor”
Raporda Ankara’nın, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ve Diyanet aracılığıyla “AB’deki Türk diasporasını denetim etmek istediği” görüşüne de yer veriliyor. Türkiye’nin “Afrika, Balkanlar, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika’da AB aksisi dezenformasyon yaydığı kuşkuları üzerine AB Dış İlgiler Dairesi Stratejik İrtibat ünitesinden mevzuyla ilgili evrak hazırlayarak AP’ye sunması” talep ediliyor.
Rapor 7 Haziran Salı günü Avrupa Parlamentosu genel şurasında oylamaya sunulacak.
