Türkiye-Yunanistan ilgileri karşılıklı açıklamalar ve yaşanan gelişmelerle yeni bir gergin periyoda girmiş gözükürken, bu gerginliğin ne kadar tırmanacağı ve iki ülkedeki iç siyaset ile teması tartışılmaya devam ediliyor.
Meğer bundan birkaç ay evvel Mart’ta Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis İstanbul’u ziyaret ettiğinde iki ülke bağlantılarda problemlerin tersine olumlu mevzulara odaklanma niyetlerini ortaya koymuşlardı.
Yunan basınında ziyaretin beklentileri aştığı yorumları yapılırken, Cumhurbaşkanlığı İrtibat Başkanlığı’ndan yapılan açıklamada “Rusya’nın Ukrayna’ya atağıyla değişen Avrupa güvenlik mimarisinde Türkiye ve Yunanistan’ın özel bir sorumluluk taşıdığına” işaret edilmiş ve “iki ülke ortasında iş birliğinin artmasının amaçlandığı” belirtilmişti.
Bağlar neden bir ileri, iki geri?
Pekala ortasında esaslı problemleri bulunan Türkiye ile Yunanistan’ın bağları neden artık yine bir kırılma yaşıyor?
DW Türkçe’ye konuşan Türkiye’nin eski Atina Büyükelçilerinden Hasan Göğüş, büyükelçilik vazifesini devralırken eski bir meslektaşının söylediği kelamı hatırlatıyor:
“Türkiye ile Yunanistan kelam konusu iken sabah güne başladığınız ile akşam günü bitirdiğiniz gündem asla birebir olmaz.”
Emekli Büyükelçi Göğüş, iki ülke münasebetlerinin her daim “iki ileri, bir geri” olduğunu hatırlatarak, “Bu inişli çıkışlı seyir, iki ülke bağlantılarının fıtratında vardır” yorumunu yapıyor.
Türkiye ile Yunanistan ortasında uzun yıllara dayalı sıkıntılı alanlar “Ege sıkıntıları, Kıbrıs ve Batı Trakya azınlık sorunları” halinde üç ana başlıkta toplanıyor. Bunlara son yıllarda mülteci krizinden kaynaklı meseleler ile Türkiye’nin “terör örgütü mensubu” olarak görüp iadesini talep ettiği şahıslarla ilgili mevzu da eklenmiş durumda.
İki ülke ortasında vakit zaman gerek Ege’deki adaların silahsızlandırılması ile ilgili tartışmalar gerekse hava alanıyla ilgili karşılıklı suçlamalar gündeme gelirken, münasebetlerdeki son gerginliğe Yunanistan Başbakanı Mitsotakis’in ABD ziyareti neden oldu.
Mitsotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresi’ndeki konuşmasında “Kıbrıs’ta kimse iki devletli bir tahlili asla kabul edemez” dedi. Fotoğraf: Win McNamee/Getty Images
Mitsotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresi’ndeki ortak oturumda yaptığı konuşmada Kıbrıs sıkıntısına değinerek, “Kıbrıs’ta kimse iki devletli bir tahlili asla kabul edemez” sözünü kullandı. Mitsotakis’in Kıbrıs’la ilgili kelamları Kongre üyelerinden büyük alkış aldı. Ankara’yı asıl kızdıran ise Mitsotakis’in Beyaz Saray ve Kongre’de yaptığı görüşmelerde Washington’un Atina’ya F-35 savaş uçaklarını satmasını isteyerek, Ankara’nın F-16 savaş uçaklarının modernizasyonu ve yeni savaş uçakları satın alma projesinin engellenmesi için lobi yaptığı haberleri oldu.
Yunanistan Başbakanı Mitsotakis ABD Lideri Joe Biden’la 16 Mayıs 2022’de Washington’da bir ortaya geldi.Fotoğraf: Chris Kleponis/ZUMA Wire/IMAGO
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, TBMM’deki son küme konuşmasında “Artık benim için Mitsotakis diye biri yok”diyerek, iki ülke ortasında yakında toplanması planlanan Yüksek Seviyeli Stratejik Kurul toplantısını iptal ettiklerini bildirdi.
Format gereği iki ülkeden çok sayıda bakanın yer aldığı kurulun Yunanistan ile son toplantısı 2016’da yapılmıştı.
Bu ortada Almanya Başbakanı Olaf Scholz da Mitsotakis ile görüşmesinin akabinde yaptığı açıklamada (1 Haziran 2022) Türkiye’yi Yunanistan ile yaşanan uyuşmazlıkta itidalli olmaya çağırmış, AB üyelerinin egemenliğinin tartışmaya açılmasının kabul edilemeyeceğini söylemişti. Türkiye ise Almanya’yı “Yunanistan’ın provokasyon tuzağına düşmek” ve “Türkiye’yi karalama kampanyasına katılmak”la suçlamıştı.
Areteos: Bir cins algı savaşının içindeyiz
Birebir vakitte NATO müttefiki olan iki ülke ortasındaki bu son gerginliğin temelinde ne yattığına ait ise görüşler türlü.
Büyükelçi Göğüş, Yunanistan’ın ABD’deki lobi faaliyetlerini Türkiye’nin Ukrayna krizi ile memleketler arası alanda daha görünür olmasından duyduğu rahatsızlığa bağlıyor.
Öbür taraftan kimi diplomatik gözlemcilere nazaran ise Ankara’da siyasi iktidar uzun bir müddettir ABD Lideri Joe Biden’ın ilgisini çekmeye çalıştığı halde Washington’dan karşılık bulamıyor.
Yunan gazeteci Evangelos AreteosFotoğraf: privat
DW’ye son gelişmeleri kıymetlendiren gazeteci Evangelos Areteos, “Her iki taraftan bir sefer daha bir tıp ‘algı savaşının’ içindeyiz. Yani Atina’daki algı; Türkiye’nin Yunanistan’ı tehdit ettiği tarafında. Ankara’daki ise Türkiye’nin Yunanistan da dahil birçok istikametten ve bilhassa de Yunanistan-ABD ilgileri tarafından tehdit edildiği şeklinde” yorumu yapıyor.
Yunanistan’da Ankara’nın Ege’ye ait siyasetlerinde yerleşime açılanlar dahil Yunan adalarının egemenliğini sorgulatır formda yeni bir etaba geçtiğinin düşünüldüğünü belirten Areteos, şunları söylüyor:
“Bu da direkt bir tehdit olarak görülüyor ve irtibat kanallarının kesilmesi riskini ortaya çıkarıyor. Yunanistan’ın egemenliğinin sorgulanmasıyla Türkiye sonları değiştirmek ve genişlemek isteyen revizyonist bir ülke olarak algılanmaya devam ediyor.”
Areteos, bu karşılıklı algılar kapsamında Mitsotakis’in ABD ziyaretinin Türkiye için bir tehdit olarak görüldüğünü ve bu durumun Erdoğan’ın reaksiyonuna yol açtığını söylüyor.
Yunanistan-ABD yakınlaşması Türkiye’ye tehdit mi?
Pekala Yunanistan-ABD bağlantıları Türkiye için bir tehdit ögesi mu?
Erdoğan, Azerbaycan dönüşü uçakta yaptığı açıklamada, “9 tane şu anda Amerika’nın Yunanistan’da üssü var. Pekala bu üsler kime karşı kuruluyor, bu üsler niçin var? Söyledikleri şu; ‘Rusya’ya karşı…’ Yalan… Dürüst değiller” sözlerini kullanmıştı.
Uzmanlar Türkiye’nin hava savunma sisteminin yenilenmemesi durumunda önümüzdeki on yıllar içinde Yunanistan karşısında zayıflayabileceğine ve Atina ile Washington ortasındaki yakınlaşmanın bu nedenle rahatsız edici olduğuna dikkat çekiyor.
Emekli Büyükelçi Uluç Özülker Fotoğraf: Adnan Agac
Emekli Büyükelçi Uluç Özülker, ABD ile Fransa’nın Türkiye’ye karşı Yunanistan’ı hususa biraz da ticari bakarak silahlandırmaya ve belirli bir istikrar içine sokmaya çalıştığını düşünüyor. Özülker, Türkiye’nin hava savunma sistemine ait son durumu ise şöyle aktarıyor:
“Normal kaidelerde Türkiye’nin F-16’ları şayet modernleştirilemezse 2030’dan itibaren en çok 2040’a kadar götürür. Ancak ondan sonra kesinlikle yenilenmesi gerekir. Bizim kendi muharip uçağımızın üretimine ise 2028-2030’da geçilebilse bugünkü pozisyona gelebilmek lakin 2040’ı bulur.”
Türkiye’nin hava savunma sistemlerinin zayıflamasında Rusya’dan S-400’lerin satın alınmasının da rol oynadığına ait yorumlar yapılmıştı.
İç siyaset iki ülkede ne kadar tesirli?
Bu ortada, Türkiye ile Yunanistan bağlarında evvelden beri iç siyasetin da kıymetli bir etken olduğu ve bu son gerginlikte de devrede olduğuna işaret ediliyor.
Erken seçim olmaması durumunda Türkiye Haziran 2023’te sandığa gidecek. Yunanistan ise seçim tarihini 2023 yaz ayları olarak belirlemiş durumda.
Türkiye’deki siyaset bilimciler Erdoğan hükümetinin seçimler öncesinde kritik dış siyaset atılımları yapmasının kısa vadede oy kazandırabildiğine dikkat çekerken, başka taraftan giderek berbatlaşan iktisattan ilgiyi dış siyasete kaydırmanın da amaçlanmış olabileceğini belirtiyor.
Öte yandan Yunanistan’da Türkiye mevzu başlığının evvelden beri iç gündemin en sıcak unsurlarından biri olarak görüldüğü biliniyor.
Gazeteci Areteos, Yunanistan ile Türkiye ortasında bu sefer bir asimetri bulunduğunu söyleyerek, Mitsotakis’in Türkiye ile gerginliğe gereksinimi bulunmadığını savunuyor. Areteos, Yunanistan’daki iç siyasi istikrarları şöyle özetliyor:
“Mitsotakis seçildiğinden beri önceliği iktisadın büsbütün düzelmesi ve Yunanistan’ın AB içindeki rehabilitasyonu oldu. Türkiye ile yaşanan tansiyonlar ona verilen takviyesi pek sağlamlaştırmıyor. Hatta tansiyonların ziyan verebileceğini bile söyleyebiliriz. Siyasi açıdan şu an güçlü bir pozisyonda ve partisi anketlerde hala çok önde. Yani Türkiye ile yaşanan tansiyonlar ona daha fazla oy getirmeyecek.”
Atina’da misyon yapmış Büyükelçi Göğüş ise her iki ülke için seçim devirlerinin tehlikeli tırmanma periyodu olduğuna dikkat çekerek, Türkiye konusunun Yunanistan’da her vakit için iç siyasette değerli olduğunu belirtiyor. Göğüş, anketlerde şu anda önde giden Mitsotakis’in geleceği ile ilgili emin olunmaması gerektiğini de tabir ederek, “ABD’ye bu kadar bağlanmak, ülkenin her yerini ABD üsleriyle doldurmanın Yunanistan seçmeninde nasıl karşılık bulacağı soru işareti. Zira Yunanistan’da önemli bir sol gelenek vardır” diyor.
