Türkiye İnsan Hakları Vakfı’nın (TİHV) bilgi notu, 2022’nin birinci dört ayında ülkedeki insan hakları savunucularının şartlarına ait çarpıcı bir tabloyu ortaya koydu. 1 Ocak 2022 – 30 Nisan 2022 aralığını kapsayan Türkiye’de İnsan Hakları Savunucularının Karşılaştığı Baskı, Mahzur ve Zorluklara Ait Bilgi Notu’na nazaran, 23 kişi insan hakları alanındaki faaliyetleri münasebet gösterilerek mahpus cezasına çarptırıldı. Bu cezaların toplamı bir defa ağırlaştırılmış müebbet ve 211 yıl, 4 ay, 10 gün oldu. 82 kişi hakkında ise beraat kararı verildi. Bilgi notuna nazaran, toplamda bin 415 kişi, yargısal taciz, idari taciz, tehdit ve misilleme müdahalelerinden en az biri yahut birkaçına maruz bırakıldı.
Bu periyotta 367 kişi hakkında insan hakları faaliyetleri münasebet gösterilerek ceza soruşturması başlatılırken daha evvel hakkında soruşturma yürütülen 9 bireye yönelik mevcut soruşturmalar devam etti. 4 kişi hakkında ise kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildi. 305 kişi insan hakları alanındaki çalışmaları nedeniyle gözaltına alınırken, 16 kişi tutuklandı. “İnsan hakları savunucularının faaliyetleri yargı erkinin araçsallaştırılmasıyla engellenmektir” denilen bilgi notunda, “insan hakları savunucularına yönelik uygulanan bu ceza hukuku önlemlerinin caydırıcı tesirinin, savunuculuk iklimini bütünüyle baskı altına aldığı ve sivil alanı daralttığı” söz edildi.
Bilgi notu periyodunda barınma hakkı, insan onuruna yaraşır taban hayat düzeyi, eğitim hakkı ve akademik özerklik talepleriyle aksiyon yapan, başta öğrenciler olmak üzere insan hakları savunucularına yönelik uygulanan gözaltı ve tutukluluk süreçleri ile ceza soruşturması ve kovuşturmalarının baskı ve susturma aracı haline geldiğine dikkat çekildi. “Geçinemiyoruz”, “Barınamıyoruz” ve Boğaziçi Üniversitesi protestoları bu manada öne çıkan insan hakları savunuculuğu aksiyonları ortasında gösterildi.
23 kişi amaç göstermeye maruz kaldı
Adana, Ankara, Diyarbakır, İstanbul, İzmir, Van ve etraf vilayetlerindeki insan hakları savunucularına yönelik baskı ve zorlukları tespit etmek ve savunucular ile dayanışmayı güçlendirmek hedefiyle kurulan Bölgesel Dayanışma ve İş Birliği Gruplarıtarafından tespit edilen bilgilere dayanan TİHV bilgi notunda, insan hakları dernekleri üzerindeki baskıya da dikkat çekildi. Toplam 18 şahsa karşı insan hakları alanındaki faaliyetleri sebebiyle idari taciz uygulandığı aktarıldı. Bu kapsamda, Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu Derneği’ne açılan kapatma davası ve Tarlabaşı Toplum Merkezi hakkında süren kapatma davasına dikkat çekildi. Tespit edilen dört idari taciz olayının ise mülteci statüsündeki insan hakları savunucuları hakkında, insan hakları faaliyetleri temelinde hudut dışı kararı verilmesine ait olduğu belirtildi.
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri Fotoğraf: picture-alliance/dpa/M. Becker
Ayrıyeten insan hakları savunuculuğundaki faaliyetleri nedeniyle 23 kişinin de tehdit, fizikî şiddet, maksat gösterme ve misillemeye maruz bırakıldığı belirtildi. Emniyet Terörle Çaba Daire Başkanlığı’nın Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Kurulu Lideri ve TİHV İdare Şurası Üyesi Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı hakkında hata duyurusunda bulunulduğunu kurumsal toplumsal medya hesabından açıklama yaparak duyurması, buna örnek olarak gösterildi. Bilgi notunda, “TTB’nin 14 – 15 Mart 2022 tarihlerinde gerçekleştirdiği, toplum tarafından büyük ilgi ve dayanak gören barışçıl hareket ve aktifliklerin çabucak akabinde kolluğun toplumsal medya üzerinden terör hataları temelinde cürüm duyurusunda bulunduğunu açıklaması, Prof. Dr. Şebnem Korur Fincancı’yı ve onun şahsında TTB’yi açıkça amaç gösterdi” denildi.
“İnsan hakları savunuculuğunun toplumsallaşması engelleniyor”
2022’nin birinci dört ayının bilançosunda barışçıl toplanma ve şov yapma özgürlüğünün yasaklamalar ve polis müdahaleleriyle engellendiğine de dikkat çekildi. Valilik ve kaymakamlıkların yasak kararları ya da kolluk kuvvetlerinin müdahale ve engellemeleri sonucu insan haklarının korunmasına ait 74 barışçıl toplantı ve şov yapılamadığı aktarıldı. Bu aksiyon ve etkinliklere getirilen engellemelerin hareketlerin “izinsiz” olduğu gerekçesiyle kolluk kuvvetleri tarafından yapılan fiziki müdahale ve engellemeler biçiminde olduğu üzere, mülki idari amirleri tarafından getirilen aksiyon ve aktiflik yasakları formunda de kendini gösterdiği belirtildi. Aksiyon ve etkinliklere yapılan bu cins müdahaleler sonucu insan hakları savunuculuğunun toplumsallaşmasının engellendiği ve savunucular üzerinde caydırıcı tesir yarattığı söz edildi.
Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu Derneği’ne açılan kapatma davası insan hakları dernekleri üzerindeki baskıya örnek olarak gösterildi. Fotoğraf: Adem Altan/AFP/Getty Images
Bilgi notunda yer verilen tüm baskı ve engellemelerin insan hakları savunucularına karşı şiddetin, nefretin, ayrımcılığın ve düşmanlığın beslendiği bir iklimin yaratılmasına sebep olduğu vurgulanarak, insan haklarının toplum nezdinde meşruiyetinin zayıflamasına ve kriminalize edilmesine yol açtığı belirtildi. “İnsan hakları bedellerini ve prensiplerini korumak için insan hakları savunucularına yönelik baskı ve engellemelere derhal son verilmesi” daveti yapıldı.
