İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyelik müracaatında bulunmasıyla dikkatler, Türkiye’nin bu müracaatları kabul etmeyeceğini açıklayan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a çevrildi. NATO müttefikleri ise Türkiye’nin güvenlik korkularının dikkate alınması gerektiğini vurgulamakla birlikte en kısa vakitte iki aday ülkenin ittifaka üye olarak kabul edileceklerini söylüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ise şimdilik geri adım atmıyor. AKP’nin TBMM Küme Toplantısı’ndaki konuşmasında Erdoğan, her iki aday ülkeye “teröre destek” suçlamasını yineledi, Türkiye’nin üyelik müracaatlarına “evet” diyemeyeceğini söyledi. Türkiye’nin ittifakın faaliyetlerine en çok dayanağı veren ülkelerin başında yer aldığını savunan Erdoğan, “Ama bu her teklife sorgusuz, sualsiz ‘evet’ denileceği manasına da gelmiyor” dedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, AKP’nin TBMM Küme Toplantısın’da İsveç ve Finlandiya’ya “teröre destek” suçlamalarını yineledi. Fotoğraf: Turkish Presidency/AP/picture alliance
Alman haber ajansı dpa‘nın haberine nazaran de Ankara birinci atılımını bugün yaptı. İttifak kaynaklarına dayandırılan habere nazaran Türkiye, Kuzey Atlantik Kurulu oturumunda güvenlik telaşlarına dikkat çekerek bu kademede üyelik sürecinin başlatılmasına onay vermeyeceğini iletti.
Stoltenberg’in çetin Erdoğan imtihanı
Erdoğan’ın “veto tehdidi” olarak nitelendirilen itirazları, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’i güçlü bir imtihanla karşı karşıya getirdi.
Stoltenberg, geçtiğimiz haftalarda tüm ittifak ismine “İsveç ve Finlandiya tam üyelik müracaatında bulunurlarsa, NATO onları kollarını açıp karşılayacaktır” açıklamasını yapmıştı. Lakin mevcut tablo, İsveç ve Finlandiya’ya vadedilen bu kucaklaşma ve karşılamayı yansıtmıyor.
Stoltenberg, tahminen de son yıllardaki en ağır diplomasi imtihanını, Erdoğan’ı ikna etmeye ve diplomatik bir tahlil bulmaya çalışarak verecek. NATO Genel Sekreteri, “hızlı ve seri bir üyelik süreci” kelamı verdiği iki İskandinav ülkesi ile “önemli bir NATO müttefiki” olarak nitelendirdiği Türkiye ortasında uzlaşı sağlanması için çetin görüşmeler yürütecek.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, diplomatik tahlil arayışında. Fotoğraf: John Thys/AFP/Getty Images
Ankara, yeni üyelerin kabulünü, NATO’nun kuzeye genişlemesini pek çok farklı kademede engelleyebilir geciktirebilir. Her iki aday ülkenin üyeliğe kabulü için tamamlanması gereken üyelik süreçleri, Türkiye’ye farklı kademelerde süreci geciktirme, hatta engelleme imkanı tanıyor.
Birinci etapta itiraz
Türkiye, birinci engelleme teşebbüsünü, İsveç ve Finlandiya’nın üyelik müracaatlarına ait birinci değerlendirmenin yapılacağı Kuzey Atlantik Kurulu toplantısında yapma imkanına sahip. Ve Alman haber ajansı dpa‘nın haberine nazaran de bu adımı bugün attı. Lakin bu sürecin burada durduğu, bittiği manasına gelmiyor. Türkiye ile yürütülecek müzakereler sonucunda süreç tekrar ele alınabilir.
Bu basamaklarda Türk tarafı itirazlarını ve sürecin başlatılmasına ait ön şartlarını gündeme taşıyabileceği üzere bahsin gündeme alınmasını engellemeye de girişebilir. Farklı münasebetler ortaya koyarak bu bahiste kesin bir kıymetlendirme yapılmasının ertelenmesini de talep etmesi mümkün.
Bugünkü itirazının ise hangi kapsama girdiği şimdi bilinmiyor.
Türk tarafı, başka müttefikleri ile birlikte bu etaba yeşil ışık yakıp paralel olarak itirazlarının giderilmesi için İsveç ve Finlandiya ile müzakereler de yürütebilir.
Türkiye’nin de onayı ile Konsey’in yeşil ışık yakması durumunda NATO iki aday ülke ile üyelik müzakerelerini başlatacak. Her iki ülkenin üyelik kriterlerini karşıladığı, yıllardır NATO’nun yakın partnerleri olduklarına dikkat çekilerek bu müzakerelerin bir gün üzere çok kısa bir müddette tamamlanabileceği belirtiliyor.
İsveç ve Finlandiya, bugün Brüksel’de NATO’ya üyelik müracaatında bulundu.Fotoğraf: JOHANNA GERON/AFP
Protokollerin imzalanmasını engelleyebilir
Bir sonraki basamakta Stoltenberg ve takımı, müzakere sonuçları ve aday ülkelerin taahhütleri konusunda müttefikleri bilgilendiriyor. Eşzamanlı olarak aday ülkeler de bağlı kalmayı taahhüt ettikleri sorumluluk ve yükümlülüklere yer verdikleri mektupların altına imza atıyor.
Hem NATO genel sekreterliğinin raporu hem aday ülke mektupları, Kuzey Atlantik Kurulu’nun değerlendirmesine sunuluyor. Bu kademede da Kurul, üyelik müracaatlarını gözden geçirerek üyelik protokollerinin imzalanmasına yeşil ışık yakılıp yakılmayacağını karara bağlıyor.
Türkiye yeniden bu basamakta, paralel olarak yürüttüğü görüşmelerden istediği sonucu almadığı gerekçesiyle itiraz edebilir.
İtiraz olmaması durumunda ise aday ülkelerle iştirak protokolleri imzalanıyor. Hatta, bir imza merasimi de düzenlenebiliyor.
Bu süreçte Türkiye’nin Finlandiya’nın üyelik protokolünü imzalayabileceği, üyeliğine sert tenkitler yönelttiği İsveç’in protokolünü imzalamayabileceği de ortaya atılan savlar ortasında.
Lakin Türkiye, her iki adaya yeşil ışık yaksa da bir sonraki kademede üyelikleri engelleyecek yeni adımlar atabilir.
Türkiye onaylamaz ya da sürüncemede bırakabilir
Onay evresi olarak nitelendirilen bu kademe, ülkeden ülkeye fark ediyor. Kimi üye ülkelerde, protokollerin parlamentolarda onaylanması gerekiyor.
İşte bu da Türkiye’nin, İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerini geciktirebileceği bir basamak teşkil ediyor. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin onayına sunulacak üyelik protokolleri kâfi oyu almazsa, onay süreci tamamlanmadığı için İsveç ve Finlandiya üye olamaz. Türkiye’nin başvurabileceği bir öbür sistem de onaya sunmayı geciktirmek olabilir. Bu da NATO genişlemesini geciktirebilir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Heyeti.Fotoğraf: Gülsen Solaker/DW
Engelleme, geciktirme Türkiye için ne sonuç doğurur?
Müttefikler, İsveç ve Finlandiya’nın ittifaka üyeliğini “tarihi” bir adım olarak nitelendiriyor. NATO’nun caydırıcılık planlamalarının, Rusya’nın Ukrayna taarruzuyla değişen jeostratejik şartlara ahenkleştirilmesi için bu genişlemeye büyük kıymet ve öncelik atfediliyor. ABD, Kanada, Almanya üzere ittifak üyeleri, güçlü bir hava savunma kabiliyetine sahip iki güçlü liberal demokrasinin NATO üyeliğinin süratli bir halde gerçekleştirilmesi için onay sürecini süratle tamamlama kelamı verdi.
Türkiye’nin uzlaşı emelli görüşmelere karşın süreci engellemesi yahut geciktirmesi halinde, bunun bir kere daha ittifak içinde “izole edilmesine” yol açabileceği tasası lisana getiriliyor.
Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yakınlaştığı, müttefiklerinin ihtarlarına karşın Rus imali S-400’leri satın aldığı süreçte oluşan “güven bunalımı” nedeniyle ittifak üyeleri Ankara’ya mesafe almış, farklı formatlarda düzenlenmeye başlanan kimi stratejik toplantılara Türkiye davet edilmemişti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yakın diyaloğu Batılı başkentlerde soru işaretlerine yol açıyor.Fotoğraf: Vladimir Smirnov/Sputnik/REUTERS
Rusya’nın Ukrayna savaşı sonrasında Türkiye’nin Batılı müttefikleri ile yine yakınlaşma sürecine girdiğine dikkat çekilirken sorunun diplomasi yoluyla aşılabileceğine duyulan itimada vurgu yapılıyor.
Türkiye’nin bu süreçte güvenlik hassasiyetlerini ve beklentilerini diplomatik yollardan müttefik ve partnerlerine iletmesinin çok doğal olduğu, lakin Erdoğan’ın ittifak için büyük değere sahip bu mevzuyu iç siyaset gereci olarak kullanmasından büyük rahatsızlık duyulduğu belirtiliyor.
Erdoğan’ın “itirazında inat etmesi halinde”, buna en çok Rusya’nın sevineceği iddia ediliyor. Bunun birebir vakitte müttefik olarak güvenirliğini de gölgeleyeceği, hatta Ankara’nın müttefiklerinin kimi karar alma süreçlerinin de dışında kalabileceği belirtiliyor.
Kriz senaryosu: Beşinci husus yerine güvenlik garantileri
Rusya ile ilgili tehdit algısı nedeniyle Finlandiya ve İsveç, üyelik süreçleri tamamlanana kadar NATO’nun kollektif savunmayı düzenleyen 5’inci unsurundan yararlanamayacakları için ittifak üyelerinden güvenlik garantisi talep etmişti.
Müttefiklerin büyük çoğunluğu ise her iki ülkenin tasalarını anlamakla birlikte, üyeliklerin süratli bir halde gerçekleşeceği teminatını vermiş, gerektiği takdirde güvenlik garantileri verileceğini duyurmuşlardı.
Hasebiyle Erdoğan’ın, İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerini engelleme ya da geciktirmesi halinde, ABD, İngiltere, Almanya üzere pek çok ittifak üyesinin iki aday ülkeye verecekleri güvenlik garantileri daha büyük değer kazanacak.
Türkiye dışında ittifakın neredeyse tüm üyelerinin bu güvenlik garantilerini vermesi halindeyse Ankara için son derece sorunlu bir fotoğraf ortaya çıkacak.
