İsveçli uzman: Konu İsveç değil Türkiye-ABD meselesi

İsveç Memleketler arası Münasebetler Enstitüsü kıdemli uzmanı Bitte Hammargren, NATO’daki genişleme krizinin Türkiye ile İsveç ortasında değil …

İsveçli uzman: Konu İsveç değil Türkiye-ABD meselesi
Son Güncelleme: Whatsapp

İsveç Memleketler arası Münasebetler Enstitüsü kıdemli uzmanı Bitte Hammargren, NATO’daki genişleme krizinin Türkiye ile İsveç ortasında değil, daha üst seviyede Türkiye ile ABD ortasında bir problem olduğuna inandığını söyledi.

Türkiye ve güvenlik siyasetleri hususlarındaki araştırmalarıyla tanınan, birebir vakitte gazeteci olan Bitte Hammargren, krizin aşılması için ABD’nin atacağı adımların tesirli olabileceğini belirterek Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beklentilerinden birinin de “Beyaz Saray’a davet edilmek” olduğu görüşünü lisana getirdi.

ABD Lideri Joe Biden’ın, Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın üyeliğine yönelik sert itirazlarına karşın iki ülke başkanlarını Beyaz Saray’da ağırlamış olmasının “Erdoğan’a verilmiş çok değerli ve güçlü bir mesaj” olduğunu belirten Hammargren, Erdoğan’ın “terör yuvası” suçlamasının İsveç’te nasıl yankı bulduğunu, Türkiye’nin YPG’nin terör örgütü olarak tanınması, iadeler, yaptırımların kaldırılması üzere taleplerinin muvaffakiyet talihini DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.

DW Türkçe: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliklerine onay vermeyeceklerini duyurması, NATO’da “tarihi” olarak nitelendirilen genişleme stratejisini alt üst etmiş görünüyor. Pekala İsveç’te, Erdoğan’ın “tam bir terör yuvası” olarak gerekçelendirdiği itirazı nasıl yankı buldu? Öngörülen bir atak miydi, yoksa sürpriz mi oldu?

Bitte Hammargren: Bizim üzere, Türkiye’yi yakından takip edenler için Türkiye’nin bu atağı çok da sürpriz olmadı. Zira Türkiye’nin, sorunları sert müzakere süreçlerine sürüklemesine çok sık tanıklık ettik. Lakin Türkiye’yi çok da yakından takip etmeyenler için berbat bir sürpriz oldu diyebiliriz. Ankara’nın, ittifakın güvenliği ve savunması için hayati ehemmiyete sahip, bilhassa de Avrupa’nın kuzeyi ve doğusu için büyük bir kıymet taşıyan NATO genişlemesini bloke etmesini, beklemiyorlardı. Zira İsveçliler, Türkiye’nin AB üyeliğine çok güçlü dayanak vermişlerdi…


Bitte HammargrenFotoğraf: Malin Hoelstad

Resmi açıklamalardan anlayabildiğimiz kadarıyla Türk tarafının esas üç beklentisi var. Bunlar, PKK’nın Suriye’deki uzantısı YPG’ye takviyenin kesilmesi, Türkiye’de hakkında “terör” suçlaması bulunan 21 kişinin İsveç tarafından iadesi ve silah satışlarına uygulanan kısıtlamaların kaldırılması. İsveç, Ankara’nın bu beklentilerine cevap verecek adımlar atar mı?

Öncelikle “terör yuvası” suçlaması ile başlayalım. İsveç, öbür AB üyesi ülkeler üzere PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor. İsveç iltica kanunlarını, ortalarında Kürt olanların da bulunduğu pek çok Türk vatandaşına uyguladı. Bunlar ortasında PKK sempatizanlarının olduğu da doğrudur. Lakin sorunun daha yeterli anlaşılabilmesi için şunları gözardı etmemek gerekiyor: İsveç kanunlarında sadece ‘terör örgütü üyeliği’ diye bir kabahat bulunmamakta. Hükümet bu hususta bir yasa değişikliği önermeyi denedi lakin bu teklif, anayasal mevzularda uzmanlaşmış hukukçular tarafından geri çevrildi. Terör saldırısının planlandığı, desteklendiği ya da gerçekleştirildiğinin hukuken ispatlanabilir olması gerekiyor. Ayrıyeten İsveç’teki şovlarda PKK bayraklarının açıldığı, bu yolla da teröre takviye verildiği argümanı da gündeme getiriliyor. Lakin bu da söz özgürlüğünün kapsamının çok geniş olduğu İsveç’te bir cürüm teşkil etmiyor. Yakın tarihin gösterdiği üzere, bugünün global dünyasında, İsveç’in kendi ülkesindeki geniş söz özgürlüğünü dışarıya anlatması artık çok zorlaşıyor.

Pekala, Ankara’nın iade talepleri ve silah satışlarına uygulanan yaptırımların kaldırılması halindeki öteki iki beklentisinin karşılanması mümkün mü?

İade talepleri ile ilgili listeyi görmedim ancak söylenen bu listede bulunan 21 kişi ortasında tıpkı vakitte İsveç vatandaşı olanların, daima oturum hakkı bulunanların da olduğu. Ayrıyeten Türkiye’deki basında bu listede yer aldığı sav edilen bir kişi, 2015’te hayatını kaybetti. İsveç bir mahkeme kararı olmadıkça, ne kendi vatandaşlarını ne de daima oturum hakkı olanları iade edebilir. Silah satışlarına uygulanan kısıtlamaların kaldırılması da kolay görünmüyor. Bu kısıtlamalar 2019’da, devrin ABD Lideri Donald Trump’ın askerlerini çekmesi ve Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine tek taraflı askeri operasyonunu başlatması sonrasında uygulanmaya başlandı. Ve bu kısıtlamaları uygulayan tek ülke de İsveç değil. İsveç dışında, Almanya ve Hollanda üzere pek çok AB ve NATO üyesi ülke de Türkiye’ye savunma sanayi ihracatına kısıtlama uygulamaya başlamıştı. İsveç’in yalnızca Türkiye’nin baskısı sonucunda bu yaptırımları kaldırabileceğine ihtimal vermiyorum. Zira silah satışlarını ince eleyip sık dokuyan bir hükümet ajansı var ve onlar bu yaptırımları uyguluyor. Ayrıyeten ben asıl sorunun tek başına İsveç olduğu görüşünde değilim. Bu hususun tahlili, problemlerin daha üst bir düzeyde, ABD ile ele alınmasıyla mümkün. Zira İsveç’in, barut, patlayıcı, yazılım üzere Türkiye’ye sattığı savunma eserleri, ABD ve öbür ülkelere kıyasla çok cüzi şeyler… Bence kamuoyu üzerinden İsveç’e yüklenen Türkiye’nin asıl amacı, bu yolla ABD üzere başka ülkelerin uyguladıkları yaptırımları kaldırmalarını sağlamak…

Sizce ABD’nin Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarını kaldırması, en azından yeni F-16 satışına ve mevcut olanlarının modernizasyonuna yeşil ışık yakması mümkün mü?

Bu son derece güç görünüyor. Zira ABD yaptırımları, Kongre kararına dayanıyor. Pek doğal ki Rus S-400’leri satın aldığı için F-35 programından çıkartılan Türkiye’nin şu anda F-16’lara muhtaçlık duyduğunu, hava savunmasını güçlendirmek zorunda olduğunu anlıyoruz. Lakin dikkat çekmek istediğim, problemin İsveç-Türkiye sorunu olmadığı, bahsin daha üst düzeylerde, ABD seviyesinde ele alınması gerektiği. Kim bilir, tahminen Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Beyaz Saray’a davet edilmesi, açılım sağlayacak bir metot olabilir…

Sizce Erdoğan Biden’dan bunu mu istiyor? Türkiye’nin blokajı nedeniyle çıkmaza giren genişleme düğümünü ABD mi çözer?

Beyaz Saray’a davet, Erdoğan’ın beklentilerinden yalnızca biri. Bu hafta bildiğiniz üzere Yunanistan Başbakanı Miçotakis Beyaz Saray’da ağırlandı, yabancı önderler için büyük bir onur olarak görülen kongre konuşmasını da yaptı, Türkiye’ye F-16’ların verilmemesi gerektiğini savundu… Pek doğal ki Erdoğan’ın Beyaz Saray’dan bir davete muhtaçlığı var. Gerçi ABD Lideri Biden bugüne kadar ona karşı soğuk bir hal takındı lakin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği, ittifak için hayati ehemmiyete sahip. Bu nedenle düğümün çözümlenmesinde, ABD’nin ne yapacağı büyük ehemmiyet taşıyor.

ABD Lideri Biden’ın, Erdoğan’ın “evet diyemeyiz” açıklaması üzerine Fin ve İsveçli başkanlarla Beyaz Saray’da görüşmesi ve ittifaka üyeliklerine çok güçlü takviye açıklaması tıpkı vakitte Türkiye’ye verilmiş bir bildiri mıydı?

Pek doğal ki. Bu Erdoğan’a verilmiş çok güçlü bir bildiriydi. Üstelik Biden kendisi bilhassa hiç Türkiye’den kelam etmedi, bu işi Finlandiya ve İsveç önderlerine bıraktı. Biden aslında bu yolla Türkiye ile ilgili hayal kırıklığını da göstermiş oldu. Zira evet Türkiye’nin güvenlik telaşları var ancak Türkiye birebir vakitte çok değerli bir ittifakın üyesi. Ve bu ittifakın da artık çok büyük güvenlik kaygıları var. İttifak üyeleri de, bu türlü kritik periyotlarda bunu gözardı etmemeli.
Avrupa’nın kuzeyinde, Baltık Denizinde, Arktik bölgesinde, savunma yetkinliğinin güçlendirilmesi İttifak için ve pek doğal ki Türkiye için de devasa bir kıymete sahip… Artık sakin, aklı selim ve sabırlı hareket edilmesi gerekiyor.

Bu ortada İsveç Dışişleri Bakanı Ann Linde Twitter’da yaptığı paylaşımda, ülkesinin PKK’ya ait tavrı ile ilgili “çok yaygın bir dezenformasyon”u gidermek istediğine dikkat çekerek, “Olof Palme hükümeti, daha 1984 yılında, Türkiye’den çabucak sonra PKK’yı terör örgütü olarak tanıyan birinci ülke oldu” hatırlatması yaptı ve ülkesinin bu tavrında bir değişiklik olmadığının altını çizdi… İsveç, PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor ancak tıpkı vakitte Kürt sıkıntısının İsveç iç siyasetini da ilgilendiren bir boyutu olduğu belirtiliyor. Bunu açar mısınız?

Evet, İsveç PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor. İsveç, birebir vakitte Türkiye’den, askeri darbelerden sonra, ortalarında Yaşar Kemal üzere çok ünlü muhalifleri de ağırlamış olan bir ülke. Gelenler ortasında Kürtler de yer aldı, yıllar içinde İsveç vatandaşı oldular, İsveçli Kürtler oldular, çok sayıda Kürt kökenli İsveçli var artık. Siyasi partilerdeler, parlamentodalar, hükümet kuruluşlarında, şirketlerde vazife alıyorlar, artık kamu hayatının bir kesimi oldular. Bu nedenle husus İsveç iç siyasetinin da bir boyutunu oluşturuyor. Bu nedenle AKP’nin birinci yıllarında Kürt sorununda çok ilerici adımlar atması, burada da alkışlanmış, tahlil sürecinin başlaması, gelecekle ilgili çok umutlu olunmasına yol açmıştı…

Fakat tahlil süreci sonlandırıldı. Üstelik sorun Suriye’deki gelişmelerle birlikte çok farklı bir boyuta evrildi. ABD başta olmak üzere, tüm Batılı ülkeler için büyük bir çelişki oluşturan husus da Suriye’nin kuzeyinde ABD’li yetkililer dahil çabucak hemen herkesin PKK’nın Suriye uzantısı olduğunu kabul ettiği YPG’nin IŞİD ile çabada “önemli müttefik” olarak görülmeye başlanması, bir terör örgütüne karşı bir başka terör örgütünün araçsallaştırılması…Türkiye de bunu, ulusal güvenliğine tehdit olarak gördüğünü söylüyor. Türk uzmanlar, NATO genişlemesine blokajıyla birlikte aslında Türkiye’nin Batılı müttefiklerini bu bahisle ilgili “büyük bir yüzleşmeye” zorladığını söylüyorlar. Bu görüşlere katılıyor musunuz?

Eski ABD Lideri Obama’nın IŞİD ile gayrette YPG ile iş birliğine gitme kararından bu yana bunun Türkiye ile NATO müttefikleri ortasında büyüyen bir tansiyona yol açtığı hakikat. Alışılmış ki hükümetler YPG’nin PKK’nın uzantısı olduğunu, ideolojik olarak da benzeştiğini biliyor. Lakin anladığım kadarıyla YPG’nin bir terör örgütü olarak sınıflandırılmasının istenmemesi üç nedene dayanıyor.

Nedir bu nedenler?

Birincisi, IŞİD’in mağlubiyete uğratılmasında rol oynadılar ve o periyot müttefiklerinde Türkiye’nin IŞİD ile gayrette kâfi kararlılığı sergilemediği görüşü hakimdi. İkinci değerli neden de YPG’nin, binlerce IŞİD tutsağının tutulduğu kampları koruyor olması. Bu da aslında Türkiye dahil bölge için, Avrupa hükümetleri için hayati bir güvenlik sıkıntısı. Batı, YPG’den takviyesini çekerse onlar da taraflarını değiştirecek ve büyük bir ihtimalle de Esad rejimine yaklaşacaklar. Tutsaklar Esad rejiminin eline geçerse ne olur? Geçmiş bize neler olabileceğini gösterdi. İç savaş başladığında cihatçıları mahpuslardan çıkaran Esad rejimi değil miydi? Ayrıyeten 2003 yılında ABD Irak’ı işgal ettiğinde Suriye, Amerikalılara karşı savaşmak için cihatçılara alan tanımadı mı? Daha sonra bunlar Irak’ta El Kural’a ve IŞİD’e dönüşmedi mi? Ayırca Esad rejiminin dehşetli insan hakları ihlallerini de unutmamak lazım. Münasebetiyle kampların Esad rejiminin eline geçmesi bir opsiyon değil. YPG’nin terör örgütü olarak tanınmaması için öne sürülen bir öteki argüman da, bunun aslında ne Türkiye ne de bölgede sorunun tahlile kavuşmasını sağlamış olması. PKK sorunu, birinci terör akınlarına başladığı 80’lerden beri var…

YPG’nin terör örgütü olarak ilan edilmesinin Türkiye’nin güvenlik problemine bir tahlil olmadığını mı söylüyorsunuz?

Çok fecî trajediler yaşandı ve bir noktada bu probleme siyasi bir tahlil gerekecek. Erdoğan, kendisi denedi. Özal da denemişti… Bir daha denenir mi? Seçimleri beklemek gerekecek. Lakin sonuç prestijiyle Kürt sıkıntısı Türkiye için bir güvenlik sıkıntısıdır. Bugüne kadar askeri formülün tek başına bunu sağlamadığı ortada. Ve bir noktada bu sorunu geride bırakmak üzere bir çıkış stratejisi izlemesi gerekecek.

İLK YORUMU SİZ YAZIN

Hoş Geldiniz

Üye değilmisiniz? Kayıt Ol!

Hemen Hesabını Oluştur

Zaten bir hesabın mı var? Giriş Yap!

Şifrenizi mi Unuttunuz

Kullanıcı adınızı yada e-posta adresinizi aşağıya girdikten sonra mail adresinize yeni şifreniz gönderilecektir.

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.