“Burada gösterdikleri tek şey var: Muvafakatname. Beter olan kısım o. Muvafakatname bu bölgelerdeki beşerler için bir vefat fermanı.”
İstanbul Okmeydanı’ndaki Fetihtepe Mahallesi sakinlerinin avukatı Avukat Onur Cingil, bu türlü konuşuyor. Cingil, geçtiğimiz günlerde kentsel dönüşüm projesi nedeniyle polis şiddeti ve gözaltılara sahne olan mahalleli ismine tahliye, yıkım ve altyapı hizmetlerinin kesilmesi ile ilgili iki ay evvel mahalleliye ulaşan tebligatların akabinde mahkemeye gitti. Kentsel dönüşümün isteğe dayalı ve şeffaf olması, dönüşüm kapsamında vatandaşa türel garanti sağlanması gerektiğini, lakin birçok mahallede yürütülen projelerin bu halde ilerlememesi nedeniyle mağduriyet yaşandığını söylüyor:
“Vatandaş yalnızca bir muvafakatname görüyor. Buradaki hususlar istişare edilecek hususlar değil. ‘İmza atın, çabucak yapacağız’ ya da ‘Yoksa devlete güvenmiyor musunuz?’ En çok söylenenler bunlar. Diretme üzerinden gidiyor. Vatandaşın projeyi görmesi lazım. Dönüşüm vatandaş muhtaçlığını karşılayacak biçimde yapılmalı.”
Onur Cingil Fotoğraf: Burcu Karakas/DW
“Karşı değiliz fakat bize barınma yeri göstersinler”
Fetihtepe Mahallesi için planlanan kentsel dönüşüm projesi, bine yakın hanenin hayatını değiştirecek. Fakat mahallelinin hayatı proje hayata geçmeden, yani yıkım başlamadan elektrik, su ve doğal gazın kesilmesiyle değişti bile. Avukat Cingil, “Elektrik ve su savaş periyotlarında bile hanelerde kesilmez” diyerek hukuksuzluğa dikkat çekiyor. Bu hukuksuzluğun mağdurları ortasında üniversite imtihanına hazırlanan gençler var. Tahir Yıldırım, karanlıkta imtihana hazırlanan gençlerden biri.
Matematik öğretmeni olmak isteyen Tahir, yedi kardeşli bir ailenin çocuğu. Elektriklerini kesmeye geldiklerinde pürüz olmaya çalıştığını anlatıyor:
“Bir haftadır mağduruz. Karanlıkta ders çalışıyoruz. Benim üzere karanlıkta çalışmaya çalışan birçok arkadaş var bu mahallede. Şu anda bizi konutumuzdan kovsalar gidecek öbür yerimiz yok. Sokağa düşeceğiz.”
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Çiğdem Ocak, 1986 yılından beri Fetihtepe’de yaşıyor. Annesi şeker hastası olan Ocak, soğukta koruma etmeleri gereken ilaçlar nedeniyle mağduriyet yaşadıklarını aktarıyor. İlaçlardan birini bir gün hala elektriği olan komşusuna, başkasını eczaneye bırakmış:
“Kimse karşı gelmiyor aslında kentsel dönüşüme. Herkes hoş formda yaşamak istiyor. Fakat benim şu an gidecek yerim yok. Kepçeyle beni de götürmeleri gerekiyor. Mesken tutma üzere bir talihim yok. Biz ‘İmza atmayacağız, kentsel dönüşüme karşıyız’ demiyoruz. Kira bedellerini karşılasınlar. Barınma yeri göstersinler.”
“Sosyal meseleler görmezden geliniyor”
1999 sarsıntısından sonra başlayan kentsel dönüşüm projelerinin temeli, “Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun” ile “Kentsel Yenileme Yasası”na dayanıyor. TMMOB Kent Plancıları Odası İstanbul Şube Lideri Pelin Pınar Giritlioğlu da kentsel dönüşümün bilimsel sistemlerle değil, zorlayıcı, dayatmacı ve baskıcı bir formda yürütüldüğünü vurguluyor. “İşlerin istediğimiz üzere gitmediğini, toplumsal meselelerin görmezden gelindiğini gördük. Bu işin en temel uygulama ünitesi de TOKİ oldu” diyor. Giritlioğlu’na nazaran, kentsel dönüşüm konusunda yapılan en büyük yanılgı, devletin mevzuyu bir “sosyal mesele” olarak ele almaması:
“Yani devlet gerçek manada misyonunu yerine getirmiyor. Dayatmalar nedeniyle insan hakları ihlalleri yaşanıyor. Bugün hangi kentsel dönüşüm projesinde kamu faydası görebiliyorsunuz? Biz rant projeleri görüyoruz yalnızca. Kamu faydası yok. Şayet bu projeler kamu faydası anlayışıyla gerçekleşiyor olsaydı, toplumsal konutlar olurdu.”
Avukat Onur Cingil de “İdareler halkın yanında değil, müteahhitin yanında yer aldığı için bütün badire bu zira proje göstermiyorlar. Niçin? Proje gösterirse daire sayısı ortaya çıkar. Bu sefer rant ortaya çıkar” diyor.
Pelin Pınar GiritlioğluFotoğraf: Privat
İBB: 90 bin bina ziyaret edildi, 25 bin 955 bina incelendi
DW Türkçe’ye bilgi veren İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Sarsıntı Risk İdaresi ve Kentsel Uygunlaştırma Dairesi Başkanlığı da tüm ilçelerde süratli tarama usulüyle binaların zelzele güvenlik sınıfının tespit edildiğini, bina envanterinin güncellendiğini söyledi. İBB’nin gönderdiği bilgi notuna nazaran, 2021 yıl sonu prestiji ile 90 bin 644 binayı ziyaret edildi, bina taramasını kabul eden 25 bin 955 binayı incelendi. Bu binaların yarıya yakının yüksek risk ve orta risk kümesinde yer aldığını tespit edildi. Afet odaklı kentsel dönüşüm projeleri kapsamında 14 ilçede yeni kentsel dönüşüm projelendirme çalışması başlatıldı.
İBB, Afet Hareket Planı kapsamında İçişleri Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve AFAD ile birlikte afet sonrası tahliye, yerleştirme ve hayatın sürdürülebilirliğinin planlanması çalışmalarına da devam ediyor. İBB’nin açıklamasında “Teknik takımımız tahliye-transfer-acil barınma-çadır alanları, kapalı süreksiz barınma alanları risk durumunun belirlenmesi, datanın sayısallaştırılması üzere çalışmalar yapıyor. 5 bin 599 adet acil toplanma alanı, 130 adet çadır alanı, 28 adet hayvan barınağı, 36 adet kültür ve mali değer tahliye alanı, 197 adet transfer alanı takımlarımızca belirlendi” denildi.
“Evi olan mülksüzleşti, uzağa sürüldü”
Gülizar Güldal da iki çocuğuyla yaşadığı Fetihtepe’de elektrik ve su olmadan hayatını sürdürmeye çalışıyor. Güldal ile telefonunu şarj etmek üzere komşusuna giderken yolda karşılaşıyoruz.
Güldal, “Göktürk’te yaşayan kardeşim bidonlara su doldurup getiriyor. Buzdolabındaki her şeyi çöpe attık. İmkanı olan çekti gitti. Bizi çıkarsalar nereye gideceğimizi düşünüyorum. Kendi yağımızda kavrulmaya çalışıyorduk ancak işte, bırakmadılar” diyor
Fotoğraf: Burcu Karakas/DW
Pelin Pınar Giritlioğlu, kentsel dönüşüm sürecinde konutu olan insanların hem mülksüzleştiğine hem de eski ömür alanlarından uzaklara sürüldüklerine dikkat çekiyor. Tam da bu nedenle, Anayasa’nın konut hakkını düzenleyen 57. unsuruna de işaret ederek konut problemine temel insan hakkı olarak bakılması gerektiğinin altını çiziyor.
Fetihtepe Mahallesi’nin yanı sıra Kirazlıtepe, Elmalıkent ve Tozkoparan sakinlerinin de kentsel dönüşüm davalarını üstlenen Onur Cingil de vatandaşın mutabakata mecbur bırakıldığını vurguluyor. Uzmanlara nazaran, kentsel dönüşüm problemine yalnızca inşaat olarak bakan anlayış artık değişmeli.
