Yaklaşık 22 bin hâkim ve savcının beklediği coğrafik teminat, İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda verilen kelamlara rağmen bir yıldır hayata geçirilemedi. Adalet Bakanlığı’nın Nisan 2021’de hazırladığı uygulama takviminde 6 ay içinde getirileceğini duyurduğu coğrafik teminatın uygulamaya konulmaması nedeniyle hâkim ve savcılar beklediği yasal teminata kavuşamadı.
Binlerce hâkim ve savcıyı ilgilendiren “coğrafi teminat” kelamı, birinci olarak 2019 yılında açıklanan Yargı Islahatı Strateji Belgesi’nde yer almıştı. Planda, buna ait 2021 yılında mevzuat değişikliği yapılacağı tabir edilmişti. Lakin bu ıslahat kelamı hayata geçmedi.
Hâkim ve savcılara coğrafik teminat kelamı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 2 Mart 2021 tarihinde açıklanan İnsan Hakları Aksiyon Planı’nda da yer almıştı. Erdoğan, bunu açıklarken, “Hukuk devletinin, lakin bağımsız, tarafsız ve insan haklarına saygılı mahkemelerin varlığı ile beden bulacağı inancıyla, bu kapsamda yeni adımlar atıyoruz. Bunun için, hâkim ve savcılara coğrafik teminat sağlayarak hem yargı teminatını güçlendiriyor hem de kararların hızlanmasını temin ediyoruz” demişti.
Coğrafik teminat neden değerli?
Pekala, yargı açısından coğrafik teminat nedir, neden değerli? Coğrafik teminat, hâkim ve savcıların istekleri dışında öteki yerlere tayin edilmemesi ve bulundukları vilayetlerde sürgün korkusu yaşamadan misyon yapması manasına geliyor.
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakeme Anabilim Kısmı Lideri Prof. Dr. Adem Sözüer, iktidarın güzeline gitmeyen kararları veren yargıçların vazife yerinin değiştirildiğine dikkati çekerek Aksiyon Planına karşın uygulamada tam aykırısı olayların yaşandığını vurguladı. DW Türkçe’ye konuşan Sözüer, coğrafik teminatın kıymetini şöyle özetledi:
Prof. Dr. Adem SözüerFotoğraf: Adem Sözüer
“Bir hâkimin karar verirken ‘Acaba bu karardan sonra öteki bir yere tayin mi edilirim yahut özlük haklarımda problemler olur mu’ diye düşünmemesi gerekir. Bu, yargı bağımsızlığının en temel ögesi. Münasebetiyle hâkimin, kendi isteği dışında diğer bir yere gönderilmemesi demektir coğrafik teminat, çok lakin çok da kıymetlidir; yargı bağımsızlığı bakımından en temel ögelerden biridir.”
“Uygulamada geriye gidiş var”
Ceza hukukçusu Sözüer, İnsan Hakları Hareket Planı’na karşın bu hususta uygulamada geriye gidiş olduğuna dikkati çekti. Toplumsal davalara işaret eden Sözüer, “Yani, çok kıymetli bir dava oluyor. Efendim bu davada bir karar veriliyor. Bu karar, iktidarın-yönetimin güzeline gitmiyor. Hatta politikler demeç veriyor. Bir bakıyorsunuz o kararı veren hâkim süreksiz görevlendirme ile bir yerde görevlendirilmiş. Münasebetiyle İnsan Hakları Hareket Planında olduğu üzere planlar yapılıyor. Ancak uygulama biraz olumlu istikamette olması gerekirken tam aksi uygulamalar oluyor. O yüzden biz coğrafik teminat ve yargı bağımsızlığı sağlamadan Türkiye’de yapılmış hiçbir ıslahatı koruyamayız, yeni ıslahat da yapamayız” tabirini kullandı.
Sözüer, 1 Haziran 2005’te yapılan Türk Ceza Hukuku ıslahatının uygulamaya geçmesinde yaşanan en büyük sorunun yargı bağımsızlığı olduğunu söyledi. “Kanunlarımız çok yeterli, ceza kanunlarımız temel itibariyle Avrupa Birliği standartlarında lakin uygulandığı vakit bir felaketle karşı karşıya kalıyoruz” diyen Sözüer, verilen kararların bunun göstergesi olduğunu lisana getirdi. Sözüer, bir olumlu karar çıkması halinde ise o hâkimin tayininin öteki yere çıktığını anımsattı.
“En büyük ıslahat yargı bağımsızlığıyla olur”
Türkiye’de yapılması gereken en kıymetli ıslahatın anayasayla birlikte yargı bağımsızlığı ıslahatı olduğunu, bunun da en değerli ögesinin coğrafik teminat olduğunu belirten Sözüer, “Yargı bağımsızlığı hayata geçmeden, İnsan Hakları Hareket Planı, hayata geçmeyen planlardan biri olur. Türkiye, gerçek bir ıslahat yapmak istiyorsa en değerlisi yargı bağımsızlığını aktif hale getirmesidir. Yoksa son yıllarda olduğu üzere ıslahat diye daima geri adım atılır” diye konuştu.
Sözüer, coğrafik teminatın hayata geçmesi için TBMM’de yasal düzenleme yapılması gerektiğini kaydetti.
