Son aylarda süratle artan enflasyonla bir arada esnaf, sokaktaki ekonomik hareketin de önemli oranda etkilendiğini belirtiyor. Buna nazaran artan girdi maliyetleri işletme süreçlerini zorlarken düşen alım gücü ile birlikte vatandaşın alışveriş alışkanlıkları da zarurî olarak değişiyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan nisan ayı datalarına nazaran tüketici enflasyonu yıllık bazda yüzde 69.97’ye yükselmişti. Birebir devirde üretici enflasyonunda yıllık artış ise yüzde 121.82 olarak açıklandı. Üretici enflasyonundaki çok artışın önümüzdeki aylarda tüketici enflasyonunda da kendisini göstermesi bekleniyor.
İstanbul esnafı maliyetlerin artmasından şikayetçi Fotoğraf: Emre Eser/DW
DW Türkçe’ye konuşan esnaflar da maliyetlerdeki artışın ve vatandaşın alım gücündeki düşüşün kendini her geçen gün daha fazla hissettirdiğini söylüyor.
Enflasyondaki yükseliş neden durdurulamıyor?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 görüntü
Bayrampaşa’da kebap dükkânı işleten 50 yaşındaki Remzi Dündar, geçen yıl 70 liraya aldığı etin bu yıl 150 liraya, 30 liraya aldığı kuyruk yağının 120 liraya, 4 liraya aldığı domatesin bu yıl 20 liraya, 100 liraya aldığı tüpün 280 liraya çıktığını ayrıyeten aylık 700 lira gelen elektrik faturasının da 1500 liraya çıktığını belirtiyor. Dündar, bu süreçte süt eserlerinin 3 kat fiyat artışı yaşadığını dükkânda kullanılan bütün materyallerde neredeyse haftalık maliyet artışı ile karşılaştığını belirtiyor.
Aksaray’da 10 yıldır bakkal dükkânı işleten Recai Onay da artan girdi maliyetleri ve daima zamlanan fiyatlar yüzünden yakın periyoda kadar açık tuttuğu manav tezgahını kaldırdığı söylüyor. Domates, salatalık ve yeşillik eserlerinde çok süratli fiyat artışları yaşandığını vurgulayan Onay, bölgedeki her bakkalın tıpkı vakitte manav tezgahının da bulunduğunu ancak kısa müddet evvel tüm esnafın bundan vazgeçmeye başladığını anlatıyor.
Sucuk, salam, kaşar peyniri, tereyağı ve zeytin üzere eserlerin son bir yılda yüzde 150’den fazla zamlandığını lisana getiren Onay, “Bu durum bizim bütün işleyişimizi bozdu. Evvelce etrafta çalışan bütün çalışanlar benden kahvaltılık alırdı. Aslında buradaki bakkalların birden fazla bu türlü çalışıyor. İşleyişimizin kıymetli kısmı sabah olurdu. Yani kahvaltılık eserlerinde artık günlük artırımlar yaşanmaya başladı. Biz bu artırımları kısmen uyguladık. Daha sonra müşteriler ayağını çekmeye başladı. Artık herkes meskenden getiriyor kahvaltılığını. Kıymetli olduğu için bizden almıyorlar. Günde 100 bireye kahvaltılık satıyordum tahminen artık bunun yarısına bile ulaşmak imkânsız” sözlerini kullanıyor.
Zeytinburnu-Topkapı sınırında minibüs işletmeciliği yapan Sezgin Özkurt ise akaryakıt masraflarına dikkat çekiyor. Enflasyonun çok üzerinde bir maliyet yükü ile karşı karşıya kaldıklarını söyleyen Özkurt, taşıma fiyatlarına artırımlar yapılmasına karşın akaryakıttaki artışın tün gelirlerini sildiğini aktarıyor.
Zeytinburnu-Topkapı sınırında minibüs işletmeciliği yapan Sezgin Özkurt Fotoğraf: Emre Eser/DW
“500 liranın 100 lira kadar bedeli yok”
Bayrampaşa Kocatepe’de taksi durağı işleten 70 yaşındaki Hakkı Özkurt da bu durumdan epeyce şikayetçi. Ulaşım fiyatlarına yapılan artırımların nakliyecilikle uğraşan esnafa bir katkı sağlamadığını vurgulayan Hakkı Özkurt, “Yakıt, vergiler ve araçların öbür masrafları ile karlar kıymetli ölçüde eridi. Ben evvelce 100 lira kazanıyorsam bunun bir kıymeti vardı. Evet artık tıpkı işe 500 lira kazanıyorum lakin 100 lirayla aldığım şeyleri alamıyorum. 500 liranın 100 lira kadar pahası yok. Yani geçmişteki 100 lira şimdiki 500 liradan çok daha güzeldi. Keşke o denli olsa” diyor.
15 bin liradan 36 bin liraya…
Beyazıt bölgesinde sahaf dükkânı işleten 35 yaşındaki esnaf Nurullah Baydemir için son 1 yıl hayli kuvvetli geçmiş. Kâğıt fiyatlarındaki artışın kitap piyasasını derinden etkilediğini aktaran Baydemir, bilhassa üniversite öğrencilerinin bu mevzuda sancılı bir süreç yaşadığını anlatıyor. Baydemir’in verdiği örneklere nazaran geçen yıl bir hukuk fakültesi öğrencisinin ders kitabı 120 lirayken bu yıl tıpkı kitap 225 lira. Buna nazaran artış yalnızca ders kitapları ile sonlu değil. 200 sayfadan az bir roman geçen yıl 20 liraya satılırken şu an birebir kitabı 50 liraya bulmak sıkıntı.
Beyazıt bölgesinde sahaf dükkânı işleten esnaf Nurullah BaydemirFotoğraf: Emre Eser/DW
Baydemir, geçen yıl 2 bin adetlik bir kitap baskısının matbaadan 15 bin liraya çıktığını artık ise tıpkı baskının 36 bin lira olduğunu söylüyor.
Beyazıt’taki sahaflar, gelen müşteri sayısının azaldığını söylüyor Fotoğraf: Emre Eser/DW
Durum neredeyse her esnaf için tıpkı. Haber için görüşlerine başvurduğumuz berber esnafı şampuan, krem, tıraş gereçleri ve havlu üzere eserlerin zamlanma suratına yetişemediğini, pastane esnafı ise ve un ve güç fiyatlarındaki artışın daha ne kadar süreceğini bilmediğini anlatıyor. Esnafa nazaran girdi maliyetlerindeki ve işletme sarfiyatlarında artışı müşterinin eskisi üzere karşılayabilmesi de pek mümkün gözükmüyor.
“Orta direk bitti”
İstanbul Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği (İSTESOB) Lideri Faik Yılmaz, yıllardır orta direk olarak tanımlanan kesitin esnafın en değerli müşteri kümesi olduğunu lakin son vakitlerde bu bölümün değerli bir gelir kaybına uğradığını lisana getirdi. Piyasada yaşanan badirelerden hem esnafın hem de vatandaşın olumsuz etkilendiğini söz eden Yılmaz, “Bu bahiste hem vatandaşı rahatlatacak tedbirler alınmalı hem de esnafa yeni takviyeler verilmeli. Vatandaş da esnaf da meçhullükten önünü göremiyor. Bu durum herkesi berbat etkiliyor” dedi.
“Artık öğrenciler dükkanıma gelemiyor”
Kebap ustası Remzi Dündar, maliyetlerdeki artış yüzünden artık yanında elaman çalıştıramadığını bu yüzden dükkanını eşi ile işletmeye çalıştıklarını lisana getiriyor. Tüm sarfiyatları bu devirde en az düzeyde tutmaya çalıştıklarını vurgulayan Dündar, şöyle devam ediyor:
“Mecburen tüm maliyetleri kısıyoruz. Bunu yapmak zorundayız. Lakin ne yaparsak yapalım girdi maliyetlerindeki artışı eserlere yansıtmak zorundayız. Lakin o vakit da müşteri zorlanıyor. Benim dükkanıma evvelden her bölümden müşteri gelirdi. Öğrenci de gelirdi personel de gelirdi. Daima ailesiyle gelen müşterilerimiz de vardı. Ancak artık durum değişti. Öğrenci nasıl kebap yesin. Artık herkes kapıdan fiyat soruyor. ‘Şu fiyata olur mu’ diyen var. İnsanların alım gücü hakikaten bitmiş durumda. Gelenden gidenden bu çok aşikâr. İnsanların isteklerine davranışlarına yansıyor esasen.”
Lakin Dündar, bu süreçti belirli bir kesitin de durumdan hiç etkilenmediğinin altını çiziyor. Buna nazaran daha evvel maddi durumu yeterli olan müşteriler artık daha da rahat alışveriş yapmaya devam ediyor.
Gelir eşitsizliği yüksek
TÜİK tarafından paylaşılan 2021 Gelir ve Hayat Şartları Araştırması’na nazaran de Türkiye’de yıllık ortalama muadil hanehalkı kullanılabilir fert geliri 2021 yılında 37 bin 400 TL oldu. Araştırmaya nazaran bu gelirin en yüksek olduğu bölge 51 bin 765 ile İstanbul. Bu bölgeyi, 47 bin 595 TL ile İzmir bölgesi ve 46 bin 516 TL ile Ankara izledi. En düşük yıllık ortalama muadil hanehalkı kullanılabilir fert geliri ise 18 bin 278 TL ile Van, Muş, Bitlis, Hakkâri bölgesinde gerçekleşti.
Türkiye’de en düşük 20’lik kümede yer alan şahısların fert geliri ortalama 11 bin 427 lira olurken en yüksek 20’lik kümede yer alan bireylerin ortalama fert geliri 87 bin 366 lira oldu. Bu sayı İstanbul’da en yüksek 20’lik kümede 130 bin 325 liraya çıktı. İstanbul’da en düşük 20’lik kümede yer alan şahısların ortalama geliri 15 bin 814 lira oldu. İstanbul bu makasla gelir eşitsizliğinin en yüksek olduğu bölge olarak öne çıkıyor.
“Önceden boşluk olmazdı”
Sahaf Nurullah Baydemir de kitap almaya gelenlerin artık birçok vakit almadan döndüğünü, insanların fiyatları duyunca vazgeçtiğini belirtiyor. Baydemir, durumu şu sözlerle anlatıyor:
“Burası yıllardır hareketli olan bir çarşı. Çabucak yanımız İstanbul Üniversitesi. Burada hareket çok. Şu dükkanların önünde evvelce boşluk olmazdı. Artık dükkân sahipleri öylece kapıda bekliyor. Zira müşteri yok. Kimseyi boş bulamazdınız. Artık esnaf problemden kendi ortasında muhabbet ediyor her saat. Alım gücü niyet, fiyatlar da artınca müşteri hareketi çok azaldı.”
